1801-1802---1830 | vremeplov

1801 - 1802

1801

Januar 1801

01.januar 1801.

Na snagu stupio Akt o Uniji kojim je utemeljena Ujedinjena Kraljevina Velike Britanije i Irske. Usvojen je od strane Britanskog i Irskog parlamenta 28. marta 1800. Akt o Uniji je dobio kraljevu saglasnost 1.avgusta 1800, ali je stupio na snagu prvog dana 1801. Irski ustanak podignut 23. maja 1798. u cilju oslobođenja od engleskog ugnjetavanja koji je podstaknut Francuskom buržoaskom revolucijom i koji su Englezi grubo i u krvi ugušili, podstakao je britanskog premijera Vilijama Pita Juniora da čvršće veže Irsku sa Engleskom. Rešenje je nađeno u stvarnju unije. Nakon usvajanja Akta o Uniji dotadašnji Irski Parlament je raspušten pa je Irska od tada bila zastupljena svojim predstavnicima samo u Vestministeru u Londonu u Parlamentu Ujedinjenog Kraljevstva. Pre stupanja na snagu ovog akta Engleska, Škotska i Irska su bila kraljevstva pod jednom krunom. Akt o Uniji je važio sve do stupanja na snagu Anglo-Irskog sporazuma o priznavanju Irske Slobodne Države zaključenog 6.decembra 1921. Formalno, Unija je prestala da postoji 15.januara 1922. kada je Anglo-Irski sporazum ratifikovan od strane privremene irske vlade predvođene Majklom Kolinsom.

Italijanski astronom Djuzepe Piaci otkriva prvi poznati asteroid Cereru (Ceres). Piaci je asteroidu dao naziv "Ceres Ferdinandea" (Cerera Ferdinandea), po rimskoj boginji zemljoradnje Cereri, zaštitnici žita i Sicilije i kralju Napulja i Sicilije, Ferdinandu IV . Drugi deo naziva je kasnije izostavljen iz političkih razloga. Izračunat je prečnik ovog asteroida koji iznosi oko 700 km i koji se kreće oko Sunca napravivši pun krug za nešto više od 4 i po godine. Ispostavilo se da je Cerera prvi najveći među asteroidima koji čine Pojas asteroida. Međutim, Cerera se može nazvati i patuljastom planetom u skladu sa definicijama Međunarodnog astronomskog saveza usvojenim 2006. U skladu sa tim, Cerera je najmanja patuljasta planeta u Sunčevom sistemu i jedina u glavnom asteroidnom pojasu.

03.januar 1801.

haićanska revolucija

Tusen Luvertir trijumfalno ulazi u Santo Domingo, prestonicu istoimene španske kolonije (danas Dominikanska Republika), pod francuskom vlašću u periodu od 1795. do 1809. Dogovorom u Rajsviku 1697, do tada španska kolonija Hispaniola (Karipsko ostrvo na kojem se danas nalaze dve države, Haiti i Dominikanska Republika) je nakon međusobnih neprijateljstava podeljena između Francuske i Španije. Zapadni, manji deo ostrva je pripao Francuzima koji su ga nazvali Sen Dominge (danas Haiti) a preostali deo ostrva Španci su zvali Santo Domingo (danas Dominikanska Republika). Sen Dominge je naseljavan francuskim kolonistima koji su pravili velike plantaže šećerne trske, kafe i indiga. Kolonisti su uvozili robove iz Afrike za obavljanje intenzivnih poslova. Tako je stvoreno “robovsko društvo“ koje je upotpunosti zavisilo od robova dok su robovlasnici bili vladajuća klasa. Sen Dominge je opisan kao jedna od najbrutalnijih robovlasničkih kolonija. Trećina robova je umiralo nakon par godina od dolaska iz Afrike a mnogi neposredno po dolasku od raznih zaraznih bolesti.

Podstaknuti Francuskom revolucijom iz 1789. i principima prava čoveka, slobodni obojeni ljudi i robovi baš kao i Francuzi, tražili su više sloboda i veća prava. Tako je otpočela revolucija robova 1791. Bila je to Haićanska revolucija koja će se završiti nezavisnošću Haitija 1804, prve nezavisne države u Latinskoj Americi, prve crnačke republike u svetu, druge uspostavljene republike na tlu Amerike. Sledeće 1802. Francuzi dopremaju vojsku na ostrvo radi suzbijanja nasilja, uspostavljanja mira i saveza sa pobunjenicima. Nacionalni konvent na čelu sa Robespjerom je doneo odluku o ukidanju robovlasništva u svim francuskim kolonijama. Težnje ka potpunoj kontroli ostrva imali su Španci i Britanci. Ipak, Tusen Luvertir, bivši rob i vođa ustanka robova, isterao je ne samo Špance iz Santa Dominga već i Britance. On je trijumfalno ušao u istoimenu prestonicu Santo Dominga sa svojom vojskom 3.januara 1801. Santo Domingo je bio pod francuskom vlašću od 1795. do 1809. da bi ga opet povratili Španci vladajući do 1821.

Nakon što je Luvertir doneo ustav 7.jula 1801. kojim je proglasio nezavisnost celog ostrva Hispaniole a sebe proglasio doživotnim carem, Napoleon Bonaparta šalje 1802. vojnu ekspediciju od 20.000 ljudi, pod komandom svog šuraka Šarla Leklerka zarad stavljanja ostrva pod vlast Francuske. Francuzi su ostvarili nekoliko pobeda nad pobunjenicima ali je potom većinu vojnika pokosila žuta groznica. Više od 50.000 vojnika, uključujući i 18 generala je umrlo u pokušaju da povrate vlast nad kolonijom. Umro je i Tusen Luvertir od tuberkuloze pošto je na prevaru uhvaćen i zatočen u For de Žuu 1803. Robovi su nastavili borbu za nezavisnost pod vođstvom Žan-Žak Desalina koji je porazio Francuze u bici kod Vertjera. Krajem 1803. Napoleon je povukao preostalih 7.000 vojnika i odustao od ideje ponovnog uspostavljanja severnoameričkog carstva a Desalin je proglasio nezavisnost Sen Dominga odnosno Haitija 1.januara 1804.

11.januar 1801.

Umro italijanski kompozitor Domeniko Čimaroza, autor živahnih bufo-opera rokoko stila, od kojih je najpoznatija “Tajni brak“. (Rođen: Averza/Kraljevina Napulj/Italija 17.decembar 1749. - Umro: Venecija/Austrijsko carstvo/Italija 11.januar 1801.) Čimaroza je rođen u siromašnoj porodici. U želji da mu obezbede bolje obrazovanje, roditelji odlučuju da se presele u Napulj u kojem je pohađao besplatnu školu. Počev od 1761. studirao je 11 godina na konzervatorijumu Santa Maria di Loreto. Kao operski kompozitor i predstavnik napuljske muzike, debitovao je 1772. u Napulju. Od 1784. do 1787. je živeo u mnogim italijanskim gradovima, u Rimu, Napulju, Firenci, Vićenci, Milanu, Torinu u kojima je komponovao ozbiljne i komične opere. Na poziv ruske carice Katarine II, 1787. odlazi u Petrograd u kojem je bio dvorski dirigent do 1791. i gde je napisao dve opere. Potom odlazi u Beč na poziv cara Leopolda II. gde je u Burgteatru, 7.februara 1792. predstavio svoje remek delo, komičnu operu“Tajni brak“. Sledeće 1793. se vraća u Italiju gde nastavlja sa pisanjem drugih dela. Napisao je 75 opera od koji su najpoznatije: “Tajni brak“, “Impresario u nevolji“, “Ženske lukavosti“, „Intermeco Maestro di cappella“. Pored opera pisao je oratorije, kantate, arije i 32 sonate za čembalo. Vešto je oblikovao operne ansamble koji su kod nejga postali nosioci dramske radnje. Likove je izrađivao individualno, stvarajući jedinstvene tipove, posebno na području vedrog muzičkog pozorišta. Pri tome se vešto služio orkestrom. Uglavnom je živeo u Napulju gde je tokom okupacije republikanskih francuskih trupa 1799, otvoreno pokazao svoje simpatije prema republici. Zbog toga je nakon povratka Burbona na vlast bio zatvoren. Po izlasku iz zatvora, napustio je Napulj u lošem zdravstvenom stanju i ubrzo umro u Veneciji 11.januara 1801. usled crevnih poremećaja. Takva smrt je dovela do glasina da je otrovan od strane svojih neprijatelja ali je formalna istraga pokazala da su optužbe neosnovane.

1749-1801

Februar 1801

02.februar 1801.

Britanski Parlament održao prvu sednicu kojoj su prisustvovali i predstavnici Irske nakon stupanja na snagu Akta o Uniji 1.januara 1801, kojim je utemljena Ujedinjena Kraljevina Velike Britanije i Irske.

09.februar 1801.

francuski revolucionarni ratovi

Potpisan mirovni ugovor u Lunevilu između Francuske i Austrije – raspad Druge koalicije zemalja protiv Napoleonove Francuske. Strane potpisnice ugovora potpisanom u francuskom mestu Lunevil, bili su Francuska republika i Sveto rimsko carstvo cara Franca II Habzburškog koji je predstavljao nasledne domene svoje dinastije, Austriju i druge teritorije pod kontrolom Svetog rimskog carstva. Austrija je bila primorana da potpiše mirovni ugovor sa Francuskom koja ju je porazila u bitkama tokom 1800. u bici kod Marenga 14.juna i u bici kod Hohenlindena 3.decembra. Ugovor su potpisali Žozef Bonaparta u ime Francuske republike i ministar spoljnih poslova Austrije Ludvig fon Cobenzl. Prisiljeni da mole za mir Austrijanci su potpisali još jedan u nizu ponižavajućih ugovora. Ovaj ugovor, zajedno sa mirom potpisanim u Amienu 27.marta 1802. označili su kraj Druge koalicije zemalja protiv Napoleonove Francuske koju su činile Austrija, Rusija, Velika Britanija, Otomansko Carstvo, Portugal i Napulj. Posle potpisivanja ovog ugovora u ratu protiv Francuske ostala je još samo Velika Britanija. Ovim ugovorom Francuskoj je pripala oblast do reke Rajne, tačnije ova reka je postala istočna francuska granica prema mnogobrojnim i razjedinjenim nemačkim državicama. Austrija je takođe priznala francusku dominaciju u Austrijskoj Nizozemskoj ( Belgiji i Luksemburgu ), Švajcarskoj i Italiji. Austrija je ponovo ušla u rat protiv Francuske 1805. godine.

17.februar 1801.

Zastupnički dom Kongresa za predsednika SAD izabrao Tomasa Džefersona. S početka XIX veka, u ne tako davno osnovanim SAD, preovlađuju dve političke struje, federalisti i demokrati-republikanci, odnosno u to vreme nazivani samo republikancima. Džeferson je podržavao republikance koji su se zalagali za veća prava država a manja federalna ovlašćenja. Godine 1800. republikanski elektori su, u nameri da iz svoje partije imenuju i predsednika i podpredsednika, dali jednak broj glasova Džefersonu i Aronu Buru. Nakon dugih rasprava zastupnički dom je rešio slučaj tako što je Džefersona izabrao za predsednika a Bura za podpredsednika. Upravo je ovaj slučaj uticao na kasniju izmenu izbornih zakona kod izbora predsednika

27.februar 1801.

Vašington (Distrikt Kolumbija - federalni okrug) stavljen pod jurisdikciju Kongresa SAD. Zakonom o rezidenciji koji je donet 16.jula 1790. određeno je da novi glavni grad bude izgrađen na reci Potomak, a da tačnu lokaciju odabere predsednik SAD Džordž Vašington. Ustavom SAD je određeno da početni oblik federalnog okruga bude kvadrat sa stranicama dugim 10 milja, tj. u ukupne površine 100 kvadratnih milja (260 km kvadratnih). Granice federalnog okruga sa Merilendom i Virdžinijom su određene tokom 1791-92. graničnim kamenjem postavljanim na međusobnom odstojanju od 1 milje. Novi federalni glavni grad je zatim izgrađen na severnoj obali reke Potomak. Dana 9.septembra 1791. grad je dobio ime po Džordžu Vašingtonu, a federalni okrug je nazvan distrikt ili teritorija Kolumbija, pošto je Kolumbija tada bilo poetsko ime Sjedinjenih Američkih Država. Prvu sednicu u Vašingtonu Kongres SAD je održao 17.novembra 1800. Pod jurisdikciju Kongresa SAD, Distrikt Kolumbija i glavni grad Vašington stavljeni su 27.novembra 1801.

Mart 1801

04.mart 1801.

Tomas Džeferson postao, treći po redu, predsednik Sjedinjenih Američkih Država. Tomas Džeferson je prvi američki predsednik koji je inaugurisan u novom glavnom gradu Vašingtonu, u novoizgrađenom Kapitolu. Kao predsednički kandidat demokrata-republikanaca (tada zvanih republikanci) 1796. Džeferson je izgubio izbore od Džona Adamsa kandidata federalista, ali je dobio dovoljno elektorskih glasova da postane podpredsednik (1797-1801.). Blisko sarađujući sa svojim stranačkim kolegom Aronom Burom, Džeferson je okupio svoju stranku i kandidovao se na predsedničkim izborima 1800. Na tim izborima, obojica su dobili većinu elektorskih glasova. Međutim, pošto niko od njih nije imao potrebnu većinu, izbor predsednika je izvršio Zastupnički dom Kongresa u kojem su preovladavali federalisti. Dana 17.februara 1801. Zastupnički dom je za Predsednika SAD izabrao Džefersona a Bura za podpredsednika. Svoju pobedu Džeferson je dugovao velikom broju elektorskih glasova sa Juga, poznatom po robovlasništvu, pa su ga neki prozvali “Crnim Predsednikom“. U vreme njegovog izbora za Predsednika, dve političke struje su bile najjače. Federalisti su se zalagali za veća federalna ovlašćenja nasuprot republikanacima, kojima je pripadao i Džeferson, a koji su se borili za veća prava država. Džeferson je bio predsednik SAD u dva mandata u periodu od 1801. do 1809. godine.

10.mart 1801.

Izvršen prvi popis stanovništva u Velikoj Britaniji - 860.035 stanovnika Londona. Engleska i Vels prema tom popisu su imali 8,9 miliona stanovnika. U Londonu je popisano 860.035 stanovnika. U gradovima od 20.000 i više stanovnika je živelo 1,5 miliona ljudi.

21.mart 1801.

francuski revolucionarni ratovi

Potpisan ugovor u Aranhuezu između revolucionarne Francuske i Španije - stvorena Kraljevina Etrurija - Španija se obavezala da će preduzeti vojni pohod protiv Portugala. Ugovor potpisan u španskom gradu Aranhuezu je potvrdio odredbe ugovora iz San Ildefonsa (1.oktobar 1800.) Ferdinand, vojvoda od Parme je na nagovor svog rođaka iz Burbonske dinastije, španskog kralja Karla IV, pristao da preda svoje Parmsko vojvodstvo Francuskoj u zamenu za teritorije u severnoj Italiji koje su Francuzi okupirali 1796. Ferdinand, vojvoda od Parme je tako dobio Veliko vojvodstvo Toskane, koje je preimenovano u Kraljevinu Etruriju. Ova kraljevina je bila u vazalnom odnosu prema Francuskoj i trajala je sve do 1807. kada ju je Napoleon ukinuo i pripojio Francuskoj podelivši je u tri departmana. Nakon pada Napoleona, Toskana je obnovljena 1814. Španski kralj Karlo IV se obavezao da će preduzeti vojni pohod protiv Portugala. Portugal, u to vreme veoma siromašna zemlja, bila britanski ekonomski protektorat. Francuska je oduvek težila da ovu zemlju uvrsti u svoju sferu uticaja pa je ovim ugovorom obavezala Španiju da to učini za nju.

francuski revolucionarni ratovi

Bitka kod Aleksandrije u Egiptu – pobeda Britanskog ekspedicionog korpusa nad francuskim trupama. Bitka kod Aleksandrije ili Bitka kod Kanope u Egiptu, između francuske vojske pod komandom generala Menua i britanskog ekspedicionog korpusa predvođenog sir Ralf Aberkrombijem, održana je u blizini ruševina Nikopolja, na uskom zemljištu između mora i jezera Abukir, duž kojeg su britanske trupe napredovale ka Aleksandriji nakon što su izvojevale dve taktičke pobede, kod Abukira 8.marta i Mandore 13.marta. U ovom sukobu je učestvovalo oko 14.000 britanskih i oko 20.000 francuskih vojnika. Britanci su imali preko 1.450 poginulih, ranjenih i nestalih, uključujući i sir Aberkrombija koji je umro 28.marta nakon ranjavanja. Oko 1.200 francuskih vojnika je poginulo a oko 3.000 je bilo ranjeno. Britanske trupe su odnele pobedu i nastavile napredovanje ka Aleksandriji. Francuski garnizon u tom gradu se predao 2.septembra 1801.

23.mart 1801.

Izvršen atentat na ruskog cara Pavla I, sina Katarine II Velike, vladara Rusije od 1796. Pavle je tokom svoje kratkotrajne vladavine povlačio čitav niz kontraverznih poteza koji su imali za posledicu konfuznu situaciju kada je u pitanju i unutrašnja i spoljna politika Rusije. Svojom unutrašnjom politikom se zamerio plemićima, oficirima i seljacima. U želji da ojača autokratsku vladavinu, pojačao je birokratsku kontrolu lokalnih vlasti i nastojao je ograničiti uticaj plemstva. Podstakao je neprijateljstvo vlastele i uveo oštre disciplinske mere u vojsci. Stvorivši sebi mnogobrojne neprijatelje sve je izvesnija bila mogućnost zavere. Njegova namera da sklopi savez sa Napoleonom Bonapartom i izvrši invaziju na Indiju se nikako nije dopala Englezima koji su tajnim kanalima stupili u akciju njegovog uklanjanja sa trona. Engleski poslanik u Petrogradu Vitvort je preko otmene dame Olge Aleksandrovne Žerebcove stupio u tajne odnose sa njenim bratom Platonom Zubovom, Nikitom Paninom, Petrom Palenom i drugima. Pre izvršenja prevrata, zaverenici su o tome obavestili Aleksandra koji ih nije podržao ali nije ni bio protiv njihove namere. Tražio je da njegov otac u njihovoj akciji abdicira ali da ostane nepovređen što mu je i obećano. Međutim pošto nisu uspeli da nateraju cara Pavla na abdikaciju, zaverenici su ga ubili. Sledećeg dana Aleksandar je proglašen za cara Rusije. Kasnije će svi zaverenici biti pomilovani od strane novog vladara.

U atentatu umro ruski car Pavle I, sin i naslednik carice Katarine II Velike, car Rusije od 1796. do 1801. (Rođen: Sankt Peterburg/Ruska Imperija/Ruska Federacija 01.oktobar 1754. - Umro: Sankt Peterburg/Ruska Imperija/Ruska Federacija 23.mart 1801.) Pavle I Petrovič, sin ruskog cara Petra III (vladao svega 168 dana 1791/92) i carice Katarine II Velike (vladala od 1762. do 1796.) je prvih sedam godina života proveo pod starateljstvom stare carice Jelisavete (vladala od 1741. do 1762). Nikada nije razvio dobre odnose sa svojom majkom koja je preotela krunu njegovom mentalno slabom ocu Petru III a potom uporno odbijala da mu dozvoli mešanje u poslove upravljanja državom. Prva supruga mu je umrla na porođaju. Drugi put se oženio 1776. sa Sofijom Dorotejom od Virtemberga (dobila rusko ime Marija Fjodorovna) sa kojom je tokom života imao desetoro dece. Kada mu se 1777. rodio sin Aleksandar I Pavlovič, carica mu je poklonila veliki posed Pavlovsk a 1783. veliko imanje Gatčina sa pukom vojnika koje je mogao obučavati po pruskom modelu. Katarina II je želela da je na tronu nasledi unuk Aleksandar a ne sin Pavle što je potvrdila manifestom napisanim pre svoje smrti 1796. Ipak Pavle se domogao prestola. Aleksandar mu se nije suprostavio. Po dolasku na vlast 1796, s ciljem zaustavljanja ideja Francuske revolucije, uveo je Rusiju u "Drugu koaliciju" s Engleskom i Austrijom protiv Francuske. Poslao je rusku vojsku pod komandom generalisimusa Suvorova u Italiju i Švajcarsku i ona je 1798. i 1799. izvojevala više pobeda nad francuskim trupama. Razočaran pasivnošću Engleske, izmirio se 1800. s "Prvim konzulom" Francuske Napoleonom Bonapartom i prekinuo diplomatske odnose s Londonom.

1754 -1801

Prožet idejama viteštva, branio je Maltu i od Napoleona i od Velike Britanije i pružao zaštitu malteškim vitezovima. Postao je i veliki majstor malteških vitezova. Kada je Napoleon zauzeo Maltu, malteški vitezovi su našli utočište u Rusiji. Pavle je uspostavio rusku tradiciju malteških vitezova unutar carskih redova u Rusiji. Sagradio je tri skupa zamka u okolini Moskve. Svojom nesmotrenom spoljnom politikom do kraja 1800. Rusiju je doveo u krajnje nepovoljan položaj jer je bila zvanično u ratu protiv Francuske, nezvanično u ratu sa Velikom Britanijom, bez diplomatskih odnosa sa Austrijom i na pragu realizovanja plana invazije Indije koja je bila pod britanskom kontrolom. I kada je u pitanju vođenje unutrašnje politke, uspeo je protiv sebe okrenuti i seljaštvo i plemstvo i vojsku. Njegova namera da sklopi savez sa Napoleonom Bonapartom i izvrši invaziju na Indiju se nikako nije dopala Englezima koji su tajnim kanalima stupili u akciju njegovog uklanjanja sa trona. Oficiri koje je okrenuo protiv sebe čestim smenama činovništva i sputavanjem dvorske klike organizovali su zaveru i ubili ga 23.marta 1801. pošto uporno nije pristajao potpisati abdikaciju. Na prestolu ga je dan nakon atentata nasledio sin Aleksandar I Pavlovič Romanov.

24.mart 1801.

Na carski presto Ruske Imperije stupa Aleksandar I Pavlovič, unuk Katarine II Velike. Samo dan nakon izvršenog atentata na njegovog oca cara Pavla, Aleksandar je stupio na ruski presto. Njegova baba Katarina II Velika je imala nameru da je unuk nasledi odmah nakon njene smrti i u vezi sa tim je napisala manifest. Nije imala poverenje u sina Pavla zbog njegove nestabilne ličnosti, što će se kasnije kada on bude preuzeo presto pokazati istinitim. Car Aleksandar I Romanov bio je napredan vladar odgajan u liberalnom duhu i pobornik humanizma. Po dolasku na presto zajedno sa svojim saradnicima ispravio je mnogobrojne greške prethodnog režima ali nije uspeo da ukine kmetstvo jer je naišao na veliki otpor zemljoposednika. Na unutrašnjem planu uvek je bio naklonjen reformama kako bi poboljšao uslove života svojih podanika ali i nedosledan u njihovom sprovodjenju. Za vreme Napoleonovih ratova Aleksandar I je ratovao protiv Napoleona sa ostalim evropskim vladarima da bi u jednom trenutku sa njim sklopio mir i prividno prijateljstvo kada je većina Evrope bila pod Napoleonovom kontrolom. Nakon što se njihov savez pokazao neiskrenim, Aleksandar postaje jedan od glavnih inicijatora stvaranja koalicije protiv Napoleona koja će ga na kraju i pobediti. Aktivno je učestvovao na Bečkom kongresu na kojem su pobednici odlučivali o budućem poretku Evrope. Formirao je Svetu alijansu sa austrijskim i pruskim vladarom koja je imala zadatak da se bori protiv svake revolucije u cilju očuvanja konzervativnog evropskog ustrojstva. Tokom vladavine cara Aleksandra I, Rusija je poslednji put značajno proširila svoje granice u Evropi. U ratu sa Švedskom, Rusija je 1809. pripojila Finsku. Tri godine kasnije, pripojena je Besarabija. Na kongresu velikih sila u Beču, Rusiji su dodeljeni istočni i centralni delovi današnje Poljske. U istom periodu, Rusija započinje pokoravanje kavkaskih zemalja. Uspešno je ratovao protiv Osmanskog carstva i pomagao srpske ustanike. Prema zvaničnom saopštenju tadašnje ruske vlade, car Aleksandar je iznenada umro u 48 godini života 1. decembra 1825. u Taganrogu gradu na obali Azovskog mora. Nasledio ga je mlađi brat Nikola I Pavlovič.

April 1801

02.april 1801.

francuski revolucionarni ratovi

Prva bitka kod Kopenhagena (Bombardovanje Kopenhagena) – sukob britanske i danske ratne mornarice – pobeda Britanaca. Ugovor o oružanoj neutralnosti tj. stvaranje Druge lige oružane neutralnosti između 1800. i 1801. Britanija je smatrala neprijateljskim aktom. Naime ovim ugovorom su se pomorske sile Severne Evrope, Danska, Norveška, Pruska , Švedska i Rusija obavezale da će štiti neutralne brodove koji su se bavili prevozom ratnog materijala i druge robe, tj. švercom u korist Prve Francuske Republike a koje je britanska Kraljevska mornarica proganjala i zarobljavala u skladu sa svojom pomorskom ratnom politikom. Brodovi britanske mornarice su poslati u Kopenhagen gde su se u luci ovog grada sukobili sa dansko-norveškom ratnom flotom. U jeku žestoke bitke, admiral Horacio Nelson je odbio naređenje komandanta flote sir Hajd Parkera da se povuče. Uspešno je nastavio bitku uništivši veći deo danske ratne mornarice. Danski gubici su iznosili oko 6.000 mrtvih i ranjenih, i bili su šest puta veći od britanskih. Posledice ove britanske pomorske pobede su povlačenje Danske iz ugovora o oružanoj neutralnosti i njeno odsustvo u Napoleonovim ratovima sve do 1807. Te godine Britanci su opet napali Kopenhagen i bombardovanjem prouzrokovali znatno uništenje grada. Zarobili su i kompletnu dansku flotu koju Napoleonova Francuska više nije mogla koristiti u nameri da izvrši invaziju na Britaniju.

Maj 1801

10.maj 1801.

prvi berberski rat

Počeo Prvi berberski rat (Tripolijski rat) između SAD i Berberskih država – severozapadnih afričkih muslimanskih država, koji je trajao do 1805. godine. Prvi berberski rat koji je takođe poznat i pod nazivima Tripolijski rat i Berberski obalski rat je prvi od dva oružana sukoba vođena između Sjedinjenih Američkih Država i muslimanskih država sa severozapada Afrike u to vreme poznatijih kao Berberske države. U te države su spadale osmanlijske, tj. turske provincije Tripoli, Alžir i Tunis koje su imale veliku autonomiju i nezavisni marokanski Sultanat. Rat koji je trajao do 1805. godine i koji su dobile SAD je započeo zbog odbijanja SAD da plaćaju piratskim vladarima Tunisa, Alžira, Maroka i Tripolija porez koji bi omogućio američkim brodovima bezbedno putovanje Sredozemnim morem. Ovaj običaj je bio ustaljen među evropskim državama. Svako ko je plaćao harač piratskim vođama ne bi bio napadan i pljačkan od strane njihovih gusara. Odbijanje SAD da nastave plaćanje poreza navelo je tripolijskog pašu da objavi rat SAD 10.maja 1801. Sa druge strane predsednik SAD Tomas Džeferson je takođe bio čvrsto rešen da prekine tu piratsku tradiciju. Kombinacijom američke morske blokade i napredovanjem armije SAD kopnom nakon iskrcavanja u Egiptu je primorao piratske vođe da priznaju poraz i potpišu mir povoljan za SAD, 10. juna 1805. godine. Ipak, problem berberskog piratstva nije bio konačno rešen. Od 1807. godine alžirski gusari su ponovo započeli otimati američke brodove i njihovu posadu. Obzirom da im je svu pažnju okupirao Anglo-američki rat 1812, SAD nisu mogle odgovoriti na te provokacije sve do 1815. kada je izbio Drugi berberski rat u kojem je američka mornarica izvojevala pobede i okončala sva plaćanja bilo kakvih danaka.

20.maj 1801.

francuski revolucionarni ratovi

“Rat pomorandži“- odlučujuća bitka u kojoj su udružene vojske Španije i revolucionarne Francuske teško porazile portugalske vojne snage. Ovaj kratkotrajni sukob je izbio nakon odbijanja Portugala da prihvati Napoleonov zahtev da potpadne pod francusku ekonomsku i političku zavisnost i preda Francuskoj deo svoje teritorije. Aprila meseca francuske trupe su pristigle u Portugal i podržane od strane španske vojske pod komandom Manuela de Godoja nanele težak poraz Portugalu. Godoj je potom zauzeo brojne portugalske gradove među kojima Olivenzu, Portalegre, Arončez i druge. U blizini mesta Elvas je ubrao dve pomorandže i poslao ih španskoj kraljici Mariji Luizi od Parme sa porukom da bi mogao produžiti i ka Lisabonu glavnom gradu Portugala. Po ovom njegovom gestu rat je dobio naziv Rat pomorandži. Portugal je bio poražen pa je tražio sklapanje mira. Mirovni sporazum je postignut u Badahozu 6.juna 1801. Portugal je pristao da zatvori svoje luke engleskim brodovima, da omogući privredne koncesije Francuskoj i ustupi joj deo Brazila a Španiji grad Olivenzu te da plati ratnu odštetu.

Jun 1801

06.jun 1801.

francuski revolucionarni ratovi

Potpisan mirovni ugovor u Badahozu između Portugala s jedne i Francuske i Španije s druge strane, nakon kratkotrajnog “Rata pomorandži“. Ugovorom potpisanim u španskom gradu Badahoz, poraženi Portugal je pristao da zatvori svoje luke britanskim brodovima i da Francuzima omogući privredne koncesije. Španiji je predao grad Olivenzu a Francuskoj deo svoje kolonije Brazil i obavezao se da isplati ratnu odštetu pobednicama. Predviđeno je da španska vojska bude raspoređena duž granice sa Portugalom. Madridskim ugovorom, po želji Napoleona Bonaparte, koji je potpisan 29.septembra 1801.godine, Portugal je primoran da isplatit Francuskoj 20 miliona franaka. Ovim ugovorom Portugal je prešao iz britanske ekonomske i političke sfere uticaja u francusku.

Jul 1801

06.jul 1801.

francuski revolucionarni ratovi

Prva bitka kod Alhesirasa – sukob britanske ratne mornarice sa francuskom flotom usidrenom u španskoj luci Alhesiras - pobeda francusko-španske flote. Alhesiras kampanja (bitke kod Alhesirasa koje su proizašle iz nje) predstavlja pokušaj francuske pomorske eskadrile iz Tulona da se pridruži francusko-španskoj floti u Kadizu tokom juna i jula 1801, odakle bi se potom nastavile planirane ratne operacije bilo protiv Portugala ili Egipta. Da bi se kampanja uspešno privela kraju, francuski brodovi pristigli iz Tulona i usidreni u luci Alhesiras su morali proći kroz Gibraltarski moreuz pored britanske pomorske baze Gibraltar, na putu za Kadiz. Britanska eskadrila je imala zadatak da drži pod blokadom špansku luku Alhesiras. Na putu od Tulona ka Gibraltaru, francuska flota je prošla bez većih teškoća zarobivši usput i veći broj britanskih brodova a potom se usidrila i utvrdila u Alhesirasu. Prva bitka kod Alhesirasa se odigrala 6.jula 1801. kada su britanski brodovi napali borbene formacije francuske flote. Iako su naneli teška oštećenja svim francuskim brodovima raspoređenim u tri borbene linije, Britanci su se povukli ostavivši za sobom nasukani ratni brod “Hanibal“ koji je prešao u francuske ruke. Prvu rundu bitke kod Alhesirasa su dobili udruženi Francuzi i Španci. Uslediće novi okršaj u noći između 12. i 13 jula.

07.jul 1801.

haićanska revolucija

Tusen Luvertir donosi ustav Santa Dominga, sebe proglašava doživotnim carem ostrva Hispaniole i zabranjuje ropstvo. Tusen Luvertir, bivši rob i vođa ustanka robova, odnosno Haićanske revolucije otpočele 1791. isterao je Špance iz Santa Dominga ali i Britance koji su imali takođe težnju za kontrolom ostrva Hispaniole. Trijumfalno je ušao u istoimenu prestonicu Santa Dominga (danas Dominikanska Republika) sa svojom vojskom 3.januara 1801. Santo Domingo je bio pod francuskom vlašću od 1795. do 1809. da bi ga opet povratili Španci vladajući do 1821. Nakon što je Luvertir doneo ustav 7.jula 1801. kojim je proglasio nezavisnost celog ostrva Hispaniole (Sen Dominge i Santa Domingo) sebe proglasio doživotnim carem, Napoleon Bonaparta šalje 1802. vojnu ekspediciju od 20.000 ljudi, pod komandom svog šuraka Šarla Leklerka zarad stavljanja ostrva pod vlast Francuske. Francuzi su ostvarili nekoliko pobeda nad pobunjenicima ali je potom većinu vojnika pokosila žuta groznica. Više od 50.000 vojnika, uključujući i 18 generala je umrlo u pokušaju da povrate vlast nad kolonijom. Umro je i Tusen Luvertir od tuberkuloze pošto je na prevaru uhvaćen i zatočen u For de Žuu 1803. Robovi su nastavili borbu za nezavisnost pod vođstvom Žan-Žak Desalina koji je porazio Francuze u bici kod Vertjera. Krajem 1803. Napoleon je povukao preostalih 7.000 vojnika i odustao od ideje ponovnog uspostavljanja severnoameričkog carstva a Desalin je proglasio nezavisnost Sen Dominga, odnosno Haitija 1.januara 1804.

12-13.jul 1801.

francuski revolucionarni ratovi

Druga bitka kod Alhesirasa – sukob britanske ratne mornarice sa udruženom francusko-španskom flotom nedaleko od luke Alhesiras - pobeda britanske mornarice. Posle pomorske bitke u luci Alhesiras, koja se odigrala 6.jula, obe strane koriste vreme za obavljanje hitnih popravki oštećenih brodova i pozivanje pojačanja. Dana 9.jula u Alhesiras iz Kadiza pristiže pet španskih, jedan francuski ratni brod i nekoliko fregata kao pojačanje i podrška francuskim brodovima na putu za Kadiz. Istovremeno i Britanci udvostručuju svoje napore da obnove eskadrilu. U večernjim satima 12.jula, udruženi francuski i španski brodovi isplovljavaju iz luke Alhesiras. Britanska flota ih prati i napada, otvorivši vatru u 23:20. Iznenadni napad unosi pometnju među Francuze i Špance u kojoj jedan francuski brod biva zarobljen a španska fregata potopljena. Dva ogromna španska broda od po 112 topova se sudaraju i eksplodiraju. U stravičnoj eksploziji gine 1.700 ljudi. Ostatak francusko-španske flote uspešno beži pred britanskom poterom i stiže u Kadiz. Iako sjedinjena u Kadizu, ova flota ostaje pod britanskom blokadom i nije u poziciji da ostvaruje planirane akcije prema Portugalu ili Egiptu. Nakon ovih bitaka, Britanija je zadržala kontrolu nad Sredozemnim morem i osudila francuske vojnike u Egiptu na poraz jer su ostali bez podrške Francuske mornarice.

16.jul 1801.

francuski revolucionarni ratovi

Napoleon Bonaparta i papa Pije VII potpisuju konkordat u Parizu. Pošto rojalisti gube podršku katoličke crkve, Bonaparta koji je smatra važnim elementom povratka reda, je miri sa revolucionarnom Francuskom. Posle teških pregovora papa Pije VII i Bonaparta potpisuju konkordat 16.jula 1801. kojim su učinjeni međusobni ustupci. Konzul Napoleon oslobađa crkvu ranije podložnosti ustavu ali odbija da katoličanstvo postane državna vera. Papa odbija ideju o svetovnoj državi ali potvrđuje konfiskaciju crkvenih dobara. Sveštenstvu su date funkcije i ono prima platu iz budžeta određenog za crkvu i mora položiti zakletvu vernosti državi. Biskupe imenuje prvi konzul, tj. Napoleon a papa ih svečano ustoličuje. Francuska crkva je centralizovana i više ne predstavlja povlašćeni stalež. Konkordat je ukinut tek 1905. zakonom o odvajanju crkve i države.

Avgust 1801

01.avgust 1801.

prvi berberski rat

Američki ratni brod “Enterprajz“ pobedio i zarobio tripolijski brod “Tripoli“ nedaleko od obale današnje Libije. Američki ratni brod „Enterprajz“ je bio u sastavu meditranske eskadrile koja je imala zadatak da blokira obalu vilajeta Tripoli. Ovaj brod je dobio zadatak da otplovi do Malte gde će preuzeti potrebne zalihe. Na tom putu ga presreće tripolijski brod sa 14 topova „Tripoli“ i napada. Nakon tročasovne borbe, Amerikanci pobeđuju i zauzimaju neprijateljski brod. Iako su ga zauzeli, nisu imali odobrenje i da ga zadrže kao nagradu zbog čega ga oslobađaju. Ova pobeda Amerikanaca nije bitnije uticala na dalji razvoj situacije u Prvom berberskom ratu ali je kao prva pomorska pobeda doprinela povećanju morala u SAD. Sa druge strane u Tripoliju je moral poprilično potonuo uzrokovavši manji odziv ljudstva za službu na brodovima. Uprkos ovom trijumfu „Enterprajza“, rat se nastavio još četiri godine.

Septembar 1801

12.septembar 1801.

Ruski car Aleksandar I ukinuo Kraljevinu Gruziju i priključio je Rusiji. Istočna gruzijska kraljevina, stvorena četiri decenije ranije, posle oslobođenja od Persijanaca, prihvatila je ruski protektorat 1783. Te godine 24.jula, zaključen je ugovor u Georgijevsku između ruske carice Katarine II Velike i Iraklija II kralja istočne Gruzije odnosno Kartli-Kahetije. Ovim ugovorom Rusija je garantovala teritorijalni integritet Gruzije i kontinuitet vladavine postojeće dinastije Bagrationa u zamenu za preuzimanje prerogativa u vođenju gruzijskih spoljnih poslova. Katarina II i njeni naslednici su se obavezali braniti Gruziju od neprijatelja a Iraklije se odrekao zavisnosti Gruzije od Irana ili bilo koje druge sile. Iako je predviđeno da ugovor ima trajno važenje, car Pavle I je manifestom 18.decembra 1800. jednostrano proglasio aneksiju Kartli-Kahetije, tj. istočne Gruzije. Njegov naslednik car Aleksandar I je 12.septembra 1801. i zvanično potvrdio aneksiju.

29.septembar 1801.

francuski revolucionarni ratovi

Potpisan Madridski ugovor između Portugala i Francuske, kojim se Portugal obavezao na isplatu ratne odštete Francuskoj u iznosu od 20 miliiona franaka. Ugovorom potpisanim u španskoj prestonici Madridu od strane portugalskog kralja Žoaoa VI i predstavnika francuskih vlasti, Napoleon je želeo u što većoj meri poniziti Portugal. Ovaj ugovor je bio dodatak mirovnom sporazumi sklopljenom u Badahozu 6.juna. Po Napoleonovoj želji, Portugal je primoran isplatiti Francuskoj 20 miliona franaka i predati joj polovinu svoje kolonije Gajane u Latinskoj Americi.

Oktobar 1801

24.oktobar 1801.

Skupština Helvetske Republike prihvatila centralistički ustav koji je podelio Švajcarsku na 19 kantona. Nakon potpune okupacije teritorije Švajcarske od strane trupa revolucionarne Francuske 5.marta 1798, osnovana je nova država, Helvetska Republika koja je bila u vazalnom odnosu prema Francuskoj. Helvetska skupština je 24.oktobra 1801. prihvatila centralistički ustav koji deli Švajcarsku u 19 kantona. Ovakav federalistički ustav nije bio u skladu sa interesima kantona koji su želeli više slobode u odnosu na centralnu vlast. Zato je sledeće 1802. izbio rat između unitarista i federalista. Napoleon je kao arbitar Aktom o posredovanju donetom 19.februara 1803, dao švajcarskim kantonima široku autonomiju prema slaboj federalnoj Skupštini. U suštini, opet je oformljena Švajcarska Konfederacija a Helvetska Republika je prestala postojati.

Novembar 1801

03.novembar 1801.

Rođen italijanski kompozitor Vinčenco Belini – jedan od najpoznatijih i najboljih kompozitora klasičnog bel kanta u operskoj muzici. (Rođen: Katanija/Kraljevina Sicilija/Italija 03.novembar 1801. - Umro: Pariz/Francuska 23.septembar 1835.) Belini je jedan od velikana klasičnog bel kanta u operskoj muzici ranog XIX veka zajedno sa Đoakinom Rosinijem i Gaetanom Donicetijem. Muziku je najpre učio kod svog dede, a kasnije kao stipendista u Napulju. Proučavao je majstore napolitanske škole i orkestarska dela Hajdna i Mocarta. Običaj je bio da se talentovani učenici predstave javnosti nekim dramskim delom - tako je nastala Belinijeva prva opera "Adelson i Salvini". Samo od pisanja opera mogao je da živi u luksuzu. Period između 1827. i 1833. provodi u Milanu gde su mu sva vrata bila otvorna. Postaje sve popularniji, a njegove opere sve kvalitetnije. Belinijev uzlazni put prekinut je preranom smrću 1835. Umro je u Pitou kraj Pariza od akutne upale creva i sahranjen na poznatom pariskom groblju Per Lašez. Njegovi zemni ostaci su 1876. preneti i sahranjeni u katedrali u rodnoj mu Kataniji na Siciliji. Sve njegove stvari i notni materijali se čuvaju u tom gradu.

1801-1835

16.novembar 1801.

Štampano prvo izdanje Njujork posta (The New York Post), 13-te najstarije novine u SAD. Prvi broj novina Njujork posta, objavljen je pod nazivom Njujork ivning post (The New York Evening Post) 16.novembra 1801. Novine je osnovao Aleksandar Hamilton sa grupom investitora i osnivačkim fondom od tadašnjih 10.000 američkih dolara. Hamilton je kao koinvestitore uključio članove tadašnjih federalista u Njujorku koji su bili veoma nezadovoljni izborom Tomasa Džefersona za predesednika SAD i porastom popularnosti demokrata-republikanaca koji su se zalagali za veća ovlašćenja država nasparam federacije. Njujork post je američki dnevni list koji se prvenstveno distribuira u Njujorku i okolini. Smatra se 13. najstarijim i sedmim najdistribuiranijim novinama u SAD. Tokom XIX veka, kao novine celog ili širokog formata, stekle su priličan ugled i štampane su pod nazivom Njujork ivning post. Moderna verzija novina se štampa u formatu tabloida.

Decembar 1801

22.decembar 1801.

Umro srpski istoričar, teolog i književnik Jovan Rajić. (Rođen: Sremski Karlovci/Austrijsko carstvo/Srbija 21.septembar 1726. - Umro: Kovilj/Austrijsko carstvo/Srbija 22.decembar 1801.) Školovao se u Sremskim Karlovcima, gde je i rođen, u jezuitskoj gimnaziji u Komoranu, i u Šopronu (protestantska gimnazija). Zaršio je Duhovnu akademiju u Kijevu. Radio je kao profesor u Karlovcima i Novom Sadu (geografija sa istorijom). Pošto se zamonašio 1772. postaje arhimandrit manastira Kovilj u Bačkoj. Uz Dositeja Obradovića on je verovatno najučeniji Srbin svog vremena. Njegov "Katihizis", koji je izradio na traženje carice Marije Terezije, najprevođenija je srpska knjiga XVIII veka. Prevedena je na rumunski (2 prevoda) nemački, mađarski i grčki. Prevodio je sa ruskog i nemačkog, književno, bogoslovsko i istoriografsko štivo. Njegova "Istorija", obimno delo objavljeno u 4 toma (1794/95) ostavila je ogroman trag u srpskoj kulturi. To je prva publikacija u srpskoj književnoj istoriji za koju su bili upisivani prenumeranti (pretplatnici). I na literarnom polju imao je sjajne rezultate, njegova poema "Boj zmaja sa orlovi" smatra se najboljim pesničkim ostvarenjem srpske literature XVIII veka. Dela: "Katihizis mali", "Boj zmaja sa orlovi", "Stihi o vospominaniji smrti", "Istorija raznih slovenskih narodov", "Traedokomedija" (prerada dela Emanuila Kozačinskog), "Molitvenik", "Istorija katihizma", "Bezpristrastnaja istoričeskaja povest", "Pravila monašeskajaini".

1726-1801

27.decembar 1801.

Dahije ubile beogradskog valiju Hadži Mustafa pašu, kojeg su zbog dobrog odnosa prema Srbima zvali “srpskom majkom“. Hadži Mustafa paša je upravljao Beogradskim pašalukom od 1793. do 1801. Tokom svoje vladavine ostao je upamćen po veoma dobrom odnosu prema srpskoj raji zbog čega su ga često nazivali “srpskom majkom“ ili “srpskim ocem“. U periodu njegove uprave do izražaja je došla knežinska samouprava koja je omogućila podnošljiviji život naroda. Od 1795. Hadži Mustafa je sa svojom vojskom i srpskim odredima koje su predvodili srpski kneževi, branio pašaluk od upada dahija, odmetnutih od carske vlasti. Njihovo uporište je bilo u utvrđenom gradu Vidinu. Paša ili gospodar Vidinskog pašaluka bio je Osman Pazvanoglu. Odmetnuti janjičari, željni osvete, osiromašeni, želeli su što pre da se dokopaju imanja. Ubrzo su počela ubijanja viđenijih ljudi po pašaluku. Ubijeni su Stanko Harambašić, jedan od vođa narodne vojske i knez Ranko Lazarević. Kada je Pazvanoglu tokom 1799. ponovo ustao protiv sultana, njegovi janjičari su ometali svaki pokušaj Mustafa-paše da interveniše protiv Vidina. Tokom jednog napada na beogradsku tvrđavu jula 1801, dahijski janičari su na prevaru upali u gornji grad i zarobili Hadži Mustafa pašu. I u ostalim mestima Srbije su doveli svoje ljude na vlast. Sin Mustafin Derviš beg je na vreme izbegao u Niš odakle je obavestio Portu o događaju i počeo skupljati pomoć kako bi izbavio oca. Porta je bila potpuno bespomoćna i samo je uputila jednog izaslanika u Beograd da smiruje situaciju. Četvorica dahija (Mehmed-aga Fočić, Mula Jusuf, Kučuk Alija i Aganlija) su sve do učvršćivanja svoje pozicije u pašaluku, primoravali pašu da na njihove zapovesti stavlja svoj pečat. Bojeći se akcije njegovog sina, dahije ubijaju Mustafa pašu u beogradskom gradu. Potom su zametnuli strahovladu u pašaluku. Pašaluk su podelili na četiri dela a svaki deo na tri nahije. Iživljavanju nad srpskim narodom nije bilo kraja. Kada su zločini dahija prešli granice izdržljivosti, izbio je 1804. Prvi srpski ustanak ili Srpska revolucija koja je bila početak borbe za konačno oslobođenje od turske tiranije.

Umro turski paša Hadži Mustafa, paša Beogradskog pašaluka od 1793. do 1801. (1733-1801 -68-) Hadži Mustafa je bio Turčin grčkog porekla. Prezivao se Šinikoglu. Ubraja se među značajnije Osmanlije koje su se borile u austro-turskom (1787-1791) i rusko-turskom ratu (1768-1774). Vezir Beogradskog pašaluka postaje jula 1793. Blisko je sarađivao sa Petrom Ičkom. Prema tvrdnjama nekih izvora, obojica su bili članovi jedne masonske lože. Fermanima sultana Selima III iz 1793. i 1796. Srbima u Beogradskom pašaluku su data veća prava. Porezi su prikupljani od strane lokalnih srpskih kneževa, postojala je sloboda trgovine i religije. Hadži-Mustafa se trudio poštovati ova prava i dobro sarađivati sa srpskim kneževima. Zbog takvog odnosa prema srpskom narodu prozvan je „srpskom majkom“. Sultan je fermanima takođe naredio da ozloglašeni janjičari napuste Beogradskoi pašaluk. Oni su svoje utočište našli kod Osmana Pazvanoglua u Vidinu, koji je otkazao poslušnost sultanu. Od 1795. odmetnute dahije i janičari iz Vidina pokreću česte pljačkaške pohode na Beogradski pašaluk. Hadži Mustafa je sa svojom vojskom i srpskim odredima koje su predvodili srpski kneževi, branio pašaluk od njihovih upada. Tokom jednog napada na beogradsku tvrđavu, dahijski janičari su na prevaru upali u gornji grad i zarobili Hadži Mustafa pašu. Ubio ga je jedan od četvorice dahija, Kučuk Alija 27.decembra 1801. Pošto su učvrstili vlast u pašaluku, podelili su ga među sobom na četiri dela i zaveli strahovladu. Položaj srpskog naroda se drastično pogoršao. Upravo takvo surovo postupanje dahija će i dovesti do Prvog srpskog ustanka i početka dugotrajne borbe za oslobođenje od turskog jarma.

1802

Januar 1802

05.januar 1802.

Tomas Brus, 7-mi grof od Elgina, britanski ambasador u Otomanskom carstvu, počinje uklanjanje mermernih reljefa i umetničkih figura iz Partenona u Atini, tvrdeći da su u opasnosti od uništenja tokom otomanske okupacije Grčke. Prva pošiljka polazi iz Pireja na Elginovom brodu Mentor, „sa mnogo kutija kalupa i skulptura“, uključujući tri mermerna torza sa Partenona. Danas Elginovi mermeri koji su takođe poznati kao Partenonski mermeri predstavljaju kolekciju klasičnih grčkih mermernih skulptura napravljenih pod nadzorom arhitekte i vajara Fidije i njegovih pomoćnika. Oni su originalni delovi Partenona i drugih sakralnih i ceremonijalnih objekata izgrađenih na Atinskom Akropolju u 5. veku pre nove ere. Kolekcija je izložena u Britanskom muzeju, u namenski izgrađenoj galeriji Duvin. Od 1801. do 1812. godine, agenti Tomasa Brusa pokupili su oko polovine preživelih skulptura Partenona, kao i skulpture iz Propileja i Erehtejona, i prevezli ih morem u Britaniju. Elgin je tvrdio da je dobio zvaničan dekret (ferman) od Visoke Porte, centralne vlade Otomanskog carstva koja je, kao vladar Grčke, u to vreme bila legalni vlasnik skulptura. Ovaj ferman nije pronađen u otomanskim arhivima uprkos mnoštvu dokumenata iz istog perioda i njegova verodostojnost je sporna. I danas grčka vlada nastavlja da urgira vraćanje mermera u Atinu kako bi se ujedinili sa preostalim mermernim komadima i kako bi se kompletna sekvenca friza Partenona obnovila, diplomatskim, političkim i pravnim sredstvima. Britanska vlada i dalje odbija vraćanje ovog kulturno-istorijskog blaga Grčkoj.

Februar 1802

06.februar 1802.

Rođen engleski fizičar Čarls Vitston, pionir telegrafije – pronašao metod za određivanje električnog otpora, istraživao elektricitet, svetlost i zvuk. (Rođen: Gloster/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 06.februar 1802. - Umro: Pariz/Francuska 19.oktobar 1875.) Igrao je važnu ulogu u razvoju telegrafa, čije je funkcionisanje delom zasnovano i na principu Vitstonovog mosta koji je prvi izumeo Semjuel Hanter Kristi. Vitstonov most je uređaj kojim se precizno meri električni otpor i koji je postao široko korišćen u laboratorijama. Pored toga što je najpoznatiji po svom pionirskom radu u oblasti telegrafije, zaslužan je za brojna otkrića iz oblasti optike, akustike i električne energije. Vitston je imenovan profesorom eksperimentalne filozofije na Kraljevskom koledžu u Londonu 1834. Iste godine je koristio obrtno ogledalo u eksperimentu za merenje brzine električne energije u provodniku. Isto obrtno ogledalo je na njegov predlog kasnije korišćeno za merenje brzine svetlosti. Pored Vitstonovog mosta, upamćen je i kao izumitelj Kuk-Vitston telegrafa. Zajedno sa Sir Vilijamom Fotergil Kukom je 1837. patentirao ranu verziju komercijalnog telegrafa. Radio je na razvoju “abecednog“ ili “ABC“ telegrafa na osnovu kojeg je kasnije dizajniran automatski Morzeov sistem koji je koristio perforiranu papirnu traku za prenos podataka. Od 1836. je član Kraljevskog društva a 1837. je postavljen za dopisnog člana Francuske akademije nauka. Odlikovan je titulom viteza u čast pronalaska automatskog telegrafa 1868. Prethodno je je bio odlikovan titulom Plemića u Legiji Časti. Preko trideset odlikovanja i diploma domaćih i stranih udruženja svedoče i njegovoj naučničkoj reputaciji. U njegove izume spada končertina, tip male harmonike i stereoskop, uređaj za posmatranje slike u tri dimenzije. Inicirao je upotrebu elektromagneta u električnim generatorima. Prilikom posete Parizu u jesen 1875. i rada na usavršavanju prijemnika za podmorničke kablove, zadobio je prehladu, koja je prouzrokovala upalu pluća od koje je umro 19.oktobra 1875. Komemoracija je održana u Parizu, u anglikanskoj kapeli uz prisustvo delegacije Akademije. Njegovi posmrtni ostaci su preneti i pohranjeni na londonsko groblje Kensal Grin.

1802-1875

26.februar 1802.

Rođen francuski književnik Viktor Igo, romansijer, dramski pisac i najveći pesnik Francuske XIX veka - rodonačelnik francuskog romantizma. (Rođen: Bezanson/Francuska 26.februar 1802. - Umro: Pariz/Francuska 22.maj 1885.) Viktor Igo se smatra jednim od najvećih i najpoznatijih francuskih pisaca. Bio je treći sin Jozefa Leopolda Sigisberta Igoa, najpre majora a potom i generala Napoleonove revolucionarne vojske. Viktorova majka je bila katolički rojalista nasuprot njegovom ocu ateističkom republikancu. Njegovo detinjstvo je obojeno očevim stalnim odsustvovanjem, angažmanom u carskoj vojsci i nesuglasicama koje bi izbijale po povratku kući usled nespojivosti ideologija kojima su bili verni njegovi roditelji. U mladosti je i sam prihvatio, pod uticajem majke, rojalizam da bi vremenom postao strastveni pobornik republikanizma. Otuda je bio angažovan i u političkom životu zemlje. Rano je stekao književnu slavu koja ga je pratila tokom njegovog dugog života. Već u petnaestoj godini, njegove stihove su zapazili i pohvalili najviši članovi Francuske akademije. Popularnost mu je vremenom rasla i on je prešao od ugledanja na velika imena francuskog klasicizma na originalno književno stvaralaštvo. Igo je nastupao kao otvoreni pristalica novih, romantičarskih strujanja u književnosti, što nije dočekano s oduševljenjem među pristalicama klasicizma. Čuveni predgovor drami “Kromvel“ se smatra manifestom romantizma. U njemu Igo zahteva da nova književnost bude osećajna a ne racionalna, da deluje snagom reči i osećanja a ne propisanom formom.

1802-1885

Nakon tri neuspešna pokušaja, Igo je 1841. prvi put izabran za člana Francuske akademije čime je utvrdio svoju važnu ulogu u francuskoj književnosti. Potom se uveliko uključio u politički život zemlje i postao vatreni pobornik republike. Iste 1841. kralj Luj-Filip ga je postavio za kraljevog geneaologa. Tako je ušao u Visoke odaje kao “pir de frans“ što je ekvivalent engleskom “lordu“. Sa te pozicije je govorio protiv smrtne kazne i socijalne nepravde. Zalagao se za slobodu štampe i za samoupravu Poljske. Malo pre revolucije 1848. i formiranja Druge francuske republike, izabran je u zakonodavnu i ustavotvornu skupštinu. Napoleon III je 1851. zaveo svoju apsolutističku vladavinu i doneo antiparlamentarni ustav. Igo ga je otvoreno proglasio izdajicom sopstvene domovine. U strahu za život izbegao je u Brisel pa na Džerzi da bi se konačno s porodicom smestio na jedno od ostrva u Lamanšu, Gernzi u Otavil Hausu gde je živeo u izbeglištvu sve do 1870. Te godine je palo Drugo francusko carstvo i Igo se vratio u domovinu trijumfalno dočekan. Izabran je u Narodnu skupštinu i Senat. Svojim idejama je ostao veran do kraja života. Kada se 1871. pariski proleterijat obračunao sa buržoazijom i rojalistima, Igo se zalagao, nakon poraza Pariske komune, za human tretman prema zarobljenim revolucionarima. Napisao je 1876. vatreni članak “Za Srbiju“. Do kraja života 1885, neumorno je stvarao nova dela postavši idol francuskog naroda. Pratile su ga porodične nesreće. Jedna ćerka mu je završila u ludnici, druga se utopila u pomorskoj nesreći 1843, izgubio je dva sina a supruga mu je umrla 1868. Umro je 22.maja 1885. u 84.godini života. Koliko je bio poštovan govori činjenica da da se oko 2 miliona ljudi pridružilo njegovoj pogrebnoj povorci koja je krenula od Trijumfalne kapije do Panteona gde je sahranjen. Pisao je pesme, drame, eseje, pamfelete, romane. Neka od dela: romani “Jadnici“ (1862), “Bogorodičina crkva u Parizu“ (1831), “Čovek koji se smeje“ (1869), drame “Ernani“ (1830), “Lukrecija Bordžija“ (1833), “Rij Blaz“ (1838), političko-satirična zbirka pesama protiv Napolena III “Kazne“, pamflet “Napoleon Mali“ (1851) itd.

Mart 1802

16.mart 1802.

Osnovana Vojna akademija SAD – Vest Point. Američki predsednik Tomas Džeferson je 16.marta 1802. potpisao dokument kojim se osniva američka Vojna akademija Vest Point (West Point). Prvobitno je osnovana kao škola za obuku američke inženjerije. Otvorena je 4.jula 1802. na Dan nezavisnosti SAD. Akademija se nalazi kod gradića Vest Point u državi Njujork, oko 80 km severno od grada Njujorka. Mesto na kojem se nalazi akademija je general Džordž Vašington odredio za izgradnju utvrđenja koju je dizajnirao Tadeuš Košćuško 1778. Vašington je smatrao Vest Point jednim od najvažnijih strateških mesta na celom kontinentu. U prvoj polovini XIX veka, kadeti koji su završavali akademiju bili su odgovorni za izgradnju puteva, železnice, pomorskih luka i uopšte saobraćajne infrastrukture u SAD. Vojna akademija u Vest Pointu je jedna od najstarijih i najpoznatijih vojnih akademija u svetu. Poznata je po odličnom obrazovanju i veoma čvrstoj disciplini. Akademija je školska ustanova sa najvećim stepenom obrazovanja vojnih starešina u SAD. Polaznici akademije se nazivaju kadeti. Diplomci akademije dobijaju vojni čin poručnika i moraju služiti minimalno 5 godina u aktivnoj službi i 3 godine u vojnoj rezervi. Moto akademije je – dužnost, čast, domovina. Predsednik SAD Lindon Džonson je 1964. povećao broj kadeta sa 2.529 na 4.417. Današnji broj kadeta je oko 4.000.

27.mart 1802.

francuski revolucionarni ratovi

Potpisan Amijenski mirovni ugovor između Velike Britanije i saveznica Francuske, Španije i Batavske Republike – mir trajao 14 meseci. U francuskom gradu Amijenu mirovni ugovor je potpisan od strane Velike Britanije i saveznica Francuske, Španije i Batavske Republike (Holandije) koje su bile već pod francuskom dominacijom. Nakon poraza Austrije od Francuske i potpisivanja mirovnog ugovora u Lunevilu 1801. godine, raspala se i Druga koalicija država usmerena protiv Napoleonove Francuske. Iznurena ratom i Britanija koja je pripadala toj koaliciji tražila je pregovore koji su doveli do potpisivanja ovog mirovnog ugovora u Amijenu. Prethodni uslovi mira potpisani su u Londonu 1.oktobra 1801. i u Parizu 10.oktobra 1801. Po prvi put nakon deset godina ratovanja u Evropi je zavladao mir koji će trajati 14 meseci. Ugovorom nisu obuhvaćena pitanja oko kojih su se najviše konfrotirale dve strane poput sudbine Belgije, Švajcarske i Savoje kao i pitanje trgovine Britanije sa evropskim zemljama pod francuskom kontrolom. Uglavnom su obuhvaćena pitanja koja su se ticala kolonijalne politike. Britanija je zadržala Trinidad preuzet od Španije i Cejlon od Holandije. Francuska je priznala Republiku Sedam Jonskih Ostrva i složila se da evakuiše svoje trupe iz Napulja i Papske države. Egipat će biti vraćen Otomanskom Carstvu nakon što se iz njega povuče francuska vojska a Malta vraćena redu Vitezova Svetog Jovana. Teritorijalni integritet Otomanskog Carstva i Portugala biće poštovan sem što će Franacuska zadržati Portugalsku Gvineju pod svojom kontrolom.

28.mart 1802.

Nemački astronom i lekar Hajnrih Vilhelm Olbers otkrio asteroid Palas, treći po veličini asteroid u glavnom asteroidnom pojasu. Olbers je otkrio asteroid Palas, nešto više od godinu dana nakon što je Piaci otkrio, kako se kasnije ispostavilo, najveći asteroid u glavnom asteroidnom pojasu, asteroid Cereru. Asteroid je dobio ime Palas Atina po grčkoj boginji mudrosti. Otkriće Ceresa i Palasa, zajedno sa još dva asteroida, Junone i Veste u narednih pet godina, dovela je do iznenađujuće dugotrajne ali ne i opšte prihvaćene ideje da su ovi asteroidi ostaci „nedostajuće“ planete između Marsa i Jupitera koja se raspala.

April 1802

26.april 1802.

Napoleon Bonaparta potpisao opštu amnestiju kojom je dozvoljeno emigrantima, protivnicima revolucije, da se vrate u Francusku – amnestija se odnosila na sve sem za oko 1.000 najozloglašenijh emigranata. Ovim gestom, Napoleon je želeo da se pomiri sa različitim frakcijama tzv. starog režima, odnosno apsolutističko-monarhističkog režima koji je ukinut revolucijom 1789. kako bi konsolidovao svoju vlast.

Maj 1802

19.maj 1802.

Napoleon Bonaparta ustanovio Nacionalni orden Legije časti za civilne i vojne zasluge. Nacionalni orden Legije časti je odlikovanje koje je ustanovio, tada prvi konzul prve Francuske republike, Napoleon Bonaparta, kao priznanje za vojne ali i civilne zasluge, bez obzira na rođenje ili veroispovest, pod uslovom da je primalac ordena privržen i podržava slobodu i jednakost kao princip. Orden Legije časti mogu dobiti i muškarci i žene, francuski državljani i stranci, civili i vojnici. Moto ordena je : „Čast i Otadžbina“. Nacrt zakona o Ordenu Legije časti je imao podeljenu podršku u Državnom savetu Francuske Republike. Rasprava je održana 4.maja 1802. a orden je odobren 15.maja. Za uvođenje ordena glasalo je 116 a protiv je bilo 110 članova Državnog saveta. Ideja o ustanovljenju Ordena Legije časti pripada Napoleonu Bonaparti. U periodu posle Francuske revolucije od 1789. do 1794, ukinute su sve privilegije, počasti i priznanja koja su do tada važila u monarhiji. Vojni lideri i proslavljene vojskovođe su za svoju hrabrost nagrađivani trofejnim oružjem. Obzirom da su ratno stanje i rekonstrukcija države zahtevali podizanje morala stanovništva a restauracija starih monarhističkih oblika priznanja i nagrada nije dolazilo u obzir, Napoleon se okrenuo drevnom iskustvu, iskustvu Starog Rimskog carstva i stepenovanju viteštva. Ta ideja je naišla na otpor u narodu jer nije odgovarala osnovnom principu jednakosti građana kao što je istaknuto u nacionalnom sloganu „Sloboda, Jednakost, Bratstvo“. Ipak Napoleon i njegovi istomišljenici su kao objašnjenje uvođenja ordena naveli da se na njega ne gleda kao na nagradu već kao organizaciju najboljih, sa osvrtom na ideološka drevna osećanja viteštva i drevne istorije. Naziv ordena je uveden po uzoru na stare Rimske legije sa titulama: legionar, oficir, komandant, velika kohorta i veliko veće. Najviši rang je bio veliki orao. Danas se orden deli na redove od najvišeg do najnižeg: veliki vođa, veliki krst, veliki oficir, komandir,oficir i kavalir.

20.maj 1802.

Napoleon Bonaparta tzv. Zakonom od 20.maja, ponovo uspostavlja ropstvo u francuskim kolonijama - ukinuo zakon donet 4.februara 1794. kojim je ropstvo zabranjeno. Zakon donet tokom Francuske revolucije 4.februara 1794. je ukinuo ropstvo u svim francuskim kolonijama. Ipak, nije se dosledno primenjivao, što zbog pobuna rojalista u pojedinim kolonijama, što zbog engleskog preotimanja Martinika koje je završeno 21.marta 1794. Zakon od 20. maja 1802. se izričito odnosi na kolonije koje su primenjivale zakon iz 1794. i na Martinik koji je Amijenskim ugovorom vraćen Francuskoj. Nije se odnosio na Gvadalupe i Gajanu. Zakon nije imao uticaja ni na San Domingo sem što je samo još više rasplamsao ustanak robova koji je okončan proglašenjem nezavisnsoti 1804.

22.maj 1802.

U Beograd stiglo pismo s obaveštenjem da je Porta oprostila dahijama ubistvo beogradskog Mustafa-paše. Odmetnuti od turske carske vlasti, janjičari predvođeni četvoricom dahija su tokom jednog napada na beogradsku tvrđavu jula 1801, na prevaru upali u gornji grad i zarobili Hadži Mustafa pašu. Hadži Mustafa paša je upravljao Beogradskim pašalukom od 1793. Tokom svoje vladavine ostao je upamćen po veoma dobrom odnosu prema srpskoj raji zbog čega su ga često nazivali “srpskom majkom“ ili “srpskim ocem“. Dahije su ubile Mustafa pašu 27.decembra 1801. Pašaluk su potom podelili na četiri dela a svaki deo na tri nahije. Zaveli su strahovit teror nad srpskim narodom. Četvorica dahija (Mehmed-aga Fočić, Mula Jusuf, Kučuk Alija i Aganlija) su prigrabile za sebe najbolja imanja i gradili hanove i čardake da bi njihove subaše lakše nadzirali radove i kretanja po selima. Povlastice date Srbima iz 1793. i 1794. su ukinuli kao i svaku drugu zakonitost. Nisu slušali ni turske sudije, kadije, a najmanje srpske kneževe. Kada se vest o ubistvu Mustafa paše proširila i da su dahije ustale protiv carske vlasti, u Beograd su iz okolnih krajeva nahrlili besposličari, krvnici i beskućnici, najviše Arnauta i Turaka iz Bosne. Došli su goli i bosi da bi se ubrzo pljačkanjem obogatili. Janjičari su sudili i donosili presude prema sopstvenom nahođenju, tukli i ubijali koga su stigli, pljačkali imovinu, konje, oružje i sve što im je stiglo pod ruku da bi na kraju počeli silovati žene. Tokom vladavine Mustafa paše Srbijom, tek ponegde bi se čulo za hajduka da bi ovi nesnosni zločini doprineli da se desetina naroda pohajduči. Porta je bila nemoćna da kazni buntovnike obzirom da je slične probleme imala širom carstva. Autoritet centralne vlasti je bio potpuno podriven kao i sultanov ugled. U takvoj haotičnoj situaciji, u Carigradu su prihvatili uveravanja janjičara o njihovoj tobožnjoj vernosti i uputili u Beograd novog upravnika, Hasan-pašu koji je, kako će se potom ispostaviti, bio dahijama veoma poslušna marioneta. Zbog bojazni da bi janjičari mogli sklopiti savez sa odmetnutim vidinskim pašom Pazvanogluom koji bi doveo do još opasnijih zapleta u carstvu, Porta je poslala pismo 22.maja 1802. u Beograd kojim je obavestila janjičare da su im oproštena sva počinjena nedela. Nesposobnost Porte da zaštiti podanike od terora razuzdanih janjičara je samo doprinla ubrzanju priprema za ustanak srpskog naroda i oslobođenje od turske tiranije.

Jun 1802

01.jun 1802.

Gia Long proglasio sebe za cara Vijetnama – prvi car iz dinastije Ngujen, poslednje dinastije ove zemlje koja je vladala do 1945. godine. Gia Long je bio prvi car i osnivač dinastije Ngujen. Smatra se ocem vijetnamske nacije jer je tokom njegove vladavine zemlja dobila naziv Viet Nam (Vijetnam). Rođen kao Ngujen Phuc Anh bio je nećak poslednjeg Ngujen gospodara, dinastije koja je vladala južnim Vijetnamom. Naime, Vijetnam su potresale dinastičke borbe od XVI do XVIII veka pa je zemlja bila podeljena između plemićkih familija Trin, na severu i Ngujen, na jugu. Sukobe između njih su potpirivale evropske države, pre svega Francuska i Portugal koje su težile da se učvrste kao kolonijalne sile na teritoriji Vijetnama. Dai Viet, kako se tada zvala zemlja, se širio na ostatak susednog kraljevstva Čampa i deltu Mekonga (od 1650. do 1760). Uporedo sa teritorijalnim širenjem, zemlju su potresali seljački ustanci, od kojih je najznačajniji bio onaj braće Taj-Son koji je srušio vlast porodica Trin i Ngujen i dinastije Le. Jedan od vođa ustanka se proglasio carem 1788. Njega je porazio 1792-93. poslednji preživeli član porodice Ngujen, upravo Ngjuen-Anh koji se uz francusku pomoć proglasio carem kao Gia Long 1.juna 1802. i zemlji promenio naziv u Vijetnam.

08.jun 1802.

haićanska revolucija

Vođa haićanske revolucije Tusen Luvertir na prevaru zarobljen od strane francuskih trupa i zatovren u For de Žuu gde će i umreti od tuberkuloze. Nakon što je Luvertir doneo ustav 7.jula 1801. kojim je proglasio nezavisnost celog ostrva Hispaniole (Sen Dominge i Santa Domingo) sebe proglasio doživotnim carem, Napoleon Bonaparta šalje 1802. vojnu ekspediciju od 20.000 ljudi, pod komandom svog šuraka Šarla Leklerka zarad stavljanja ostrva pod vlast Francuske. Francuzi su ostvarili nekoliko pobeda nad pobunjenicima ali je potom većinu vojnika pokosila žuta groznica. Više od 50.000 vojnika, uključujući i 18 generala je umrlo u pokušaju da povrate vlast nad kolonijom. Umro je i Tusen Luvertir od tuberkuloze pošto je na prevaru uhvaćen i zatočen u For de Žuu 1803. Robovi su nastavili borbu za nezavisnost pod vođstvom Žan-Žak Desalina koji je porazio Francuze u bici kod Vertjera. Krajem 1803. Napoleon je povukao preostalih 7.000 vojnika i odustao od ideje ponovnog uspostavljanja severnoameričkog carstva a Desalin je proglasio nezavisnost Sen Dominga, odnosno Haitija 1.januara 1804.

Jul 1802

22.jul 1802.

Osvajanjem Hanoja na severu zemlje, vijetnamski car Gia Long dovršio ujedinjenje Vijetnama. Pošto je porazio vođe seljačkog ustanka, braću Taj-Son, Gia Long se uz francusku pomoć proglasio carem 1.juna 1802. i zemlji koja se zvala Dai Viet, promenio naziv u Vijetnam. On je zatim krenuo u osvajanje severa koje je završio zauzimanjem Hanoja 22.jula 1802. Posle četvrt veka neprekidnih borbi Gia je uspešno dovršio ujedinjenje kompletne teritorije Vijetnama, najveće do tada, koja se prostirala od Kine na severu, sve do zaliva Sijam i poluostrva Ca Mau na jugu. Gia je potom tražio zvanično priznanje od Kine koje je odmah i dobio.

24.jul 1802.

Rođen francuski književnik Aleksandar Dima otac, jedan od začetnika feljtonističkog romana. (Rođen: Viler Kotre/Francuska 24.jul 1802. - Umro: Djep/Francuska 05.decembar 1870.) Otac Aleksandra Dime, Tomas Aleksandar Dima je rođen kao vanbračno dete jednog francuskog markiza i crne robinje iz San Dominga, današnjeg Haitija. Bio je vojnik armije starog monarhističkog režima a potom general Napoleonove armije. Umro je od kancera 1806. kada je Dima imao četiri godine. Porodica je bez njega teško živela. Kada je napunio 20 godina, obreo se u Parizu pokušavajući raditi kao advokat. Nakon neredovnog školovanja i sitnih kancelarijskih poslova, Dima se oprobao od 1825. kao pozorišni pisac. Pisao je drame, tragedije, melodrame i komedije. Ispostaviće se da je Dima veoma talentovan pisac bogate fantazije i živog duha. Podjednako je bio uspešan kao pozorišni pisac i pisac istorijskih romana. Smatra se jednim od začetnika feljtonističkog romana. Sam ili uz pomoć mnogobrojnih saradnika napisao je oko 300 dela, punih života i zanimljivih preokreta, čija kompozicija, živ dijalog i slikoviti opisi privlače i sada čitalačku publiku širom sveta. Veoma se obogatio pisanjem romana u nastavcima za koje su se otimale sve tadašnje velike novine. Najpre se istakao romantičnim dramama “Anri III i njegov dvor“, “Antoni“, “Kula Nel“, “Kin“. Pisao je komedije ali je svetsku slavu stekao brojnim romanima s motivima iz francuske istorije: “Tri musketara“, “Grof Monte Kristo“, “Kraljica Margo“, “Dvadeset godina posle“, “Kraljičin đerdan“, “Crna lala“. Najpoznatije delo mu je avanturistički roman “Tri musketara“, poznat po zanimljivom zapletu, pustolovinama i simpatičnim i hrabrim junacima. Uticaj njegovih istorijsko-avanturističkih romana osetio se u celoj evropskoj popularnoj literaturi. Za pozorište je zaslužan jer je napisao prvu istorijsku romantičnu dramu “Anri III i njegov dvor“.

1802-1870

Dima je bio veliki putnik. Putovao je po Rusiji i Africi. Imao je veoma buran ljubavni život i iz njega dvanaestoro vanbračne dece, svih dvanaest sa različitim ženama. Nakon državnog udara u Francuskoj 1851, sklanja se u Brisel gde je tri godine pisao 22 sveske “Uspomena“. Po povratku u Pariz bilo mu je jasno da se ukus publike promenio jer je romantizam ustuknuo pred realizmom. Osnovao je nekoliko novina a potom se priključio Garibaldiju i njegovom poduhvatu oslobađanja Južne Italije i Sicilije od vladavine napuljskih Burbona. U Napulju je ostao četiri godine kao kustos. Nakon povratka u Francusku, živeo je bezbrižno i umro početkom rata 1870, gotovo siromašan. Dugo vremena podcenjivano, njegovo stvaralaštvo u novije doba je revalorizovano u svetlu obnovljenog interesovanja za romantizam i popularni roman.

Avgust 1802

02.avgust 1802.

Referendumom, 99,8% građana Francuske sa pravom glasa, potvrdilo novi ustav na osnovu kojeg je Napoleonu Bonaparti potvrđen status Prvog doživotnog konzula. Pučem od 9.novembra 1799. Napoleon Bonaparta je preuzeo potpunu parlamentarnu i vojnu moć u Francuskoj, primoravši vladu Direktorijuma da podnese ostavku. Već sledećeg dana 10.novembra, je ukinut Ustav iz Godine III odnosno od 22.avgusta 1795. i donet novi Ustav iz godine VIII koji je usvojen 24.decembra 1799. Novim ustavom je formirana nova vlada države u obliku tročlanog konzulstva. Za Prvog konzula postavljen je Napoleon Bonaparta. Na ovaj način je legalizovan puč u korist Bonaparte. Referendumom od 7.februara 1800. je konsolidovana Napoleonova vlast jer je prema objavljenim rezultatima čak 99,9% birača potvrdilo novi ustav. Nakon samo dve godine Napoleon je bio inicijator donošenja Ustava godine X kojim je praktično zaveo svoju autokratsku vlast. Drugim referendumom održanim 2.avgusta 1802. Napoleonu je potvrđen status Prvog doživotnog konzula, što mu je davalo pravo, između ostalog, da imenuje naslednika.

Septembar 1802

19.septembar 1802.

Rođen mađarski revolucionar i političar slovačko-nemačkog porekla Lajoš Košut, jedan od vođa mađarske revolucije 1848. - nepomirljivi protivnik režima Habzburške monarhije (Rođen: Monok/Austrijsko carstvo/Mađarska 19.septembar 1802. - Umro: Torino/Italija 20.mart 1894.) Lajoš Košut je rođen u Monoku, malom mestu u županiji Zemplen u tadašnjem Austrijskom carstvu, danas Mađarskoj. Bio je najstariji od četvoro dece u protestantskoj porodici, oca slovačkog i majke nemačkog porekla. Lajošev otac, pravnik po struci, je pripadao srednjoj plemićkoj klasi sa nešto zemlje u posedu. Familija Košut je živela još od XIII veka u nekadašnjoj županiji kraljevine Mađarske, u mestu Turoc koje se danas nalazi u Slovačkoj. Iako slovačko-nemačkog porekla, Košut je sebe smatrao mađarem po nacionalnosti i izjavljivao da slovačka nacionalnost ne postoji u kraljevstvu. Poput oca i Lajoš je bio pravnik po struci. Učestvovao je u radu staleškog ugarskog Sabora 1825-27. i 1832-36. Kao urednik zabranjenih “Saborskih izveštaja“ osuđen je 1837. na četiri godine zatvora, ali je amnestiran 1840. Kao predstavnik Reformske stranke mađarskog srednjeg plemstva ponovo je izabran 1847. u staleški ugarski Sabor. U Saboru je zagovarao delimično ukidanje plemićkih povlastica, ukidanje kmetstva, slobodu štampe i ustavnu monarhiju. Posle izbijanja revolucije od marta do polovine septembra 1848, Košut je bio ministar finansija u prvoj mađarskoj vladi grofa Batanjija da bi potom preuzeo svu vlast u Mađarskoj, najpre kao predsednik Komiteta za odbranu otadžbine na funkciji s koje je organizovao dobrovoljačke odrede (honved), a potom, nakon detronizacije Habzburgovaca, od 14.aprila 1849, kao namesnik Ugarske. Komitet za odbranu otadžbine, Lajoš je organizovao nakon upada u Mađarsku snaga Josipa Jelačića, odanih Beču, septembra 1848. Potukao je Jelačićevu vojsku i krenuo u Beč kako bi se obračunao sa Habzburgovcima.

1802-1894

Protiv Lajoša su bili mađarski konzervativni krugovi zbog njegovog naglašenog liberalizma, dok je krupna aristokratija (magnati) bila opredeljena za Habzburge. Zbog izrazitog nacionalizma, protiv njega su bili i nemađarski narodi Ugarske, uključujući i većinu Srba. Ipak među njegovim bliskim saradnicima tokom revolucije bilo je i ljudi srpskog porekla, poput Šandora Petefija (kršten kao Aleksandar Petrović) ili generala Janoša (Jovana) Damjanića. Mađarska republika je ubrzo podlegla spoljnoj vojnoj intervenciji, tačnije, srušena je pobedama ruske carske armije. Nakon mađarske kapitulacije 13.avgusta 1849, Košut je emigrirao. Živeo je u Otomanskom carstvu, Velikoj Britaniji, SAD-u i Italiji, gde se kao vođa mađarskih emigranata zalagao za nezavisnost Mađarske. U Italiji je organizovao mađarsku legiju koja se borila pod Garibaldijevim zapovedništvom. Protestovao je protiv Austro-ugarske nagodbe iz 1867. i ostao dobrovoljno u emigraciji i nakon amnestije. Svoj izraziti nacionalizam je ublažio tek u emigraciji 1851. kada je prihvatio političku ideju konfederacije podunavskih naroda, Mađara, Južnih Slovena i Rumuna na osnovi pune nacionalne slobode i ravnopravnosti. Tokom 1890. grupa mađarskih hodočasnika je snimila kratak govor ostarelog Košuta u Torinu. Originalni govor je sačuvan do današnjih dana na dva voštana cilindra Edisonovog fonografa, iako su pojedini delovi prilično oštećeni. Tako je Lajoš Košut ostao upamćen i kao jedna od najstarijih osoba na svetu čiji je glas sačuvan do današnjih dana. Košut je umro u dubokoj starosti u Torinu 20.marta 1894. Posmrtni ostaci su preneti u Budimpeštu. Ostao je u sećanju kao najiskreniji mađarski patriota i veliki govornik.

26.septembar 1802.

Umro slovenački matematičar, fizičar i inženjer Jurij Vega, autor logaritamskih tablica. (Rođen: Zagorica kod Dolskog/Austrijsko carstvo/Slovenija 23.mart 1754. - Umro: Nusdorf/Austrijsko carstvo/Austrija 26.septembar 1802.) Baron Jurij Bartolomej Vega se školovao u jezuitskoj gimnaziji i liceju u Ljubljani. Ovaj grad je napustio pet godina nakon diplomiranja i 1780. stupio u vojsku austrijskog carstva kao profesor matematike na bečkoj školi za artiljerce. U to vreme je promenio prezime u Vega i stupio u brak sa šesnaestogodišnjom češkom plemkinjom Jožefom Svobodom. Učestvovao je u mnogim ratovima. Ratovao je u Austrijsko-turskom ratu pod austrijskim feldmaršalom Gideonom Laudonom u bici protiv Turaka za Beograd 1788. Upravo njegovo znanje o trajektorijama tokom zapovedništva nad baterijama minobacača je znatno doprinelo austrijskom osvajanju Kalemegdana. Za svoje vojne zasluge dobio je titulu barona. Ratovao je i protiv francuske revolucionarne vojske u Manhajmu, Majncu, Visbadenu, Kelu, Fort Luju i Dicu. Po njegovim nacrtima 1795. su napravljeni minobacači sa borbenim radijusom od skoro 3 km dok su stari imali radijus dejstva manji od 1,8km. Napisao je opsežan udžbenik matematike i mehanike u 4 knjige, za artiljerijske škole i objavio mnoštvo knjiga sa logaritamskim tablicama, prvu 1783. Njegov “Priručnik“, prvi put objavljen 1793, je kasnije preveden na mnoge jezike i izdat u preko 100 izdanja. Napisao je najmanje šest naučnih članaka i 20.avgusta 1789. postigao svetski rekord u računanju broja pi na 140 decimala od kojih je 137 bilo ispravno. Taj rekord je držao 52 godine. Zalagao se za uvođenje metričkog sistema u Habzburškoj monarhiji 1781. ali bezuspešno. Metrički sistem je uveo car Franc Jozef tek 1871.

1754-1802

Jurij Vega je bio član Akademije praktičnih nauka u Majncu, Fizičkog i matematičkog društva iz Erfruta, Bohemijskog naučnog društva iz Praga i Pruske akademije nauka iz Berlina. Za svoje vojne rezultate dobio je orden Marije Terezije 1796. Jedan krater na Mesecu je nazvan po njemu. Vegino beživotno telo pronašli su u Dunavu 26.septembra 1802. pored mesta Nusdorf nedaleko od Beča. Slučaj njegove misteriozne smrti nije nikad razjašnjen. U Sloveniji se svake godine učenici takmiče za “Vegino priznanje“. Njegov lik se nalazio na slovenačkoj novčanici od 50 tolara kao i na prigodnoj poštanskoj marki.

Oktobar 1802

02.oktobar 1802.

prvi berberski rat

Završen rat između Švedske i Tripolija. Sjedinjene Države takođe pregovaraju o miru, ali rat se nastavlja zbog neslaganja oko visine kompenzacije

15.oktobar 1802.

francuski revolucionarni ratovi

General francuske vojske Mišel Nej ulazi u Švajcarsku sa 40.000 vojnika, po naređenju Napoleona Bonaparte.

16.oktobar 1802.

Luka Nju Orleans i donji deo reke Misisipi zatvoreni za američki saobraćaj po nalogu španskog administratora grada Huana Venture Moralesa, što je pretilo ekonomiji u zapadnim Sjedinjenim Državama i izazvalo potrebu za kasnijom kupovinom Luizijane.

26.oktobar 1802.

Najjači zemljotres na teritoriji današnje Rumunije i jedan od najjačih zabeleženih u istoriji Evrope pogodio oblasti u planini Vranča (tada u Moldaviji), na verski praznik Svete Paraskeve sa procenjenim intenzitetom od 7,9 stepeni na skali magnitude. Osetio se na površini od više od dva miliona kvadratnih kilometara u istočnoj Evropi i na Balkanu, od Sankt Petersburga do Egejskog mora. U Bukureštu, zemljotres je srušio je crkvene zvonike i doveo do urušavanja manastira Kotroćeni. Izbili su brojni požari. U Osmanskom carstvu (današnja Bugarska) gradovi Ruse, Varna i Vidin su skoro potpuno uništeni. Snaga zemljotresa izazvala je pucanje zidova ka severu do Moskve.

Novembar 1802

15.novembar 1802.

Umro engleski slikar Džordž Romni, jedan od najvećih evropskih portretista XVIII veka. (Rođen: Dalton na Farnesu/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 26.decembar 1734. - Umro: Kendal/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 15.novembar 1802.) Od 1755. do 1757. Romni je bio učenik putujućeg portretiste Kristofera Stila. Karijera mu je počela odlaskom u okruge severne Engleske gde je slikao porterte prodajući svaki za po nekoliko tadašnjih gvineja. Te 1757. Romni je već bio poznati portretista. Do 1762. se oženio i imao dvoje dece. Te godine odlazi u London gde je ostvario veliki uspeh delom “Smrt generala Vulfa“, s kojim je osvojio drugu nagradu Kraljevskog umetničkog društva. Ipak se okrenuo slikanju portreta postavši uspešan i tražen. Slede putovanja, prva poseta Parizu 1764. a potom odlazak u Italiju 1773. na dve godine sa kolegom Ozajas Hemfrijem s ciljem da uči slikarstvo u Rimu, Veneciji, Bolonji, Torinu i Parmi. Učio je slikanje freski od Rafaela Stance u Rimu, Ticijanovo slikarstvo u Veneciji i Koređovo u Parmi. Vraća se u London 1775. nastavivši da radi u svom ateljeu, na novoj lokaciji. Upoznao se sa Emom Hamilton (tada Ema Hart) 1782. koja mu postaje muza. Inspirisala ga je za bekstvo u imaginarni i idelani svet. Naslikao je više od 50 porterta svoje “božanske Eme“ u raznim pozama, ponekad po ugledu na istorijske i mitološke ličnosti. Izradio je više od 2.000 portreta, od rutinski izvedenih do virtouznih, s dobro proučenim kolorističkim efektima ali bez zadiranja u karakter i senzibilitet portretisane ličnosti. I pored njegovih velikih uspeha, Romni nikada nije dobio poziv za članstvo Kraljevske akademije, niti je sam ikada podneo zahtev za članstvo. Po prirodi introspektivan i osetljiv, držao se podalje od Kraljevske akademije i svojih kolega umetnika stvarajući prijateljstva u filozofskim i književnim krugovima. Smatrao je da dobar umetnik treba da uspe i bez toga da postane akademik. Posle 40-godišnjeg odsustva, Romni se u leto 1799. vratio svojoj porodici u Kendalu gde ga je čekala njegova bezuslovno verna i odana supruga. Tu je i umro 15.novembra 1802.