VREMEPLOV
1981 - 1982
1981
Januar 1981
01.januar 1981.
Grčka postaje punoprvna deseta članica Evropske zajednice. Evropska devetorica prerastaju u evropsku desetoricu nakon osam godina od prethodnog proširenja sa početka 1973. godine. Evropsku zajednicu od početka 1981. godine čini deset država članica. Francuskoj, Zapadnoj Nemačkoj, Italiji, Holandiji, Belgiji i Luksemburgu osnivačima EZ se 1973. godine pridružuju Velika Britanija, Danska i Irska a potom i Grčka početkom 1981.
06.januar 1981.
Umro škotski pisac Arčibald Džozef Kronin, u čijim delima je opisan život rudara i britanske srednje klase. (Rođen: Kardros/Škotska/Ujedinjeno Kraljevstvo 19.jul 1896. - Umro: Montre/Švajcarska 06.januar 1981.) Dela su mu prožeta blagim romantizmom i društvenom kritikom. Neka od dela: romani “Šeširdžijin zamak“, „Citadela“, „Zvezde gledaju s neba“, „Tri ljubavi“, „Herojske godine“, drama „Jupiter se smeje“, memoari „Pustolovine u dva sveta“ itd.
1896-1981
84
20.januar 1981.
Republikanac Ronald Regan preuzeo u 70.godini dužnost šefa države, postavši najstariji predsednik u istoriji SAD.
Posle 444 dana u zarobljeništvu, iz ambasade SAD u Teheranu oslobođena 52 američka taoca.
25.januar 1981.
Rođen makedonski višežanrovski pevač i tekstopisac cincarskog porekla Toše Proeski. (Rođen: Prilep/SFR Jugoslavija/Makedonija 25.januar 1981. - Umro: Nova Gradiška/Hrvatska 16.oktobar 2007.) Posedovao je retke glasovne mogućnosti i bio jedan od najpopularnijih pevača sa prostora nekadašnje Jugoslavije. Rođen je u Prilepu, a odrastao u Kruševu u cincarskoj porodici. Njegovo prezime pre makedonizacije je glasilo Proja, koje je on želeo da ponovo vrati. Nakon što je njegov muzički talenat otkriven u njegovoj 12. godini, izabran je da nastupi na popularnom festivalu dečje pesme Zlatno slavejče (srp. Zlatni slavuj) u Skoplju sa pesmom „Jas i mojot dedo” (srp. Ja i moj deda) na cincarskom jeziku. To je bio njegov prvi javni muzički nastup; međutim, njegova karijera počela je 1997. kada je učestvovao na tinejdžerskom muzičkom festivalu Melfest u Prilepu, na kojem je pobedio sa pesmom Yesterday od Bitlsa. Tošetova muzika bila je popularna u mnogim zemljama jugoistočne Evrope. BBC News ga je nazvao „balkanskim Elvisom Preslijem”. Bio je poznat po svom humanitarnom radu i publika ga pamti kao čoveka anđeoskog lika čija ljubav prema drugima nije poznavala granice. Poginuo je u saobraćajnoj nesreći na autoputu Bregana—Lipovac, kod Nove Gradiške u Hrvatskoj, ujutru 16. oktobra 2007. u 27. godini života. Tošetu Proeskom je posthumno dodeljena titula počasnog građanina Severne Makedonije. Na Beoviziji 2008. dodeljena mu je posthumno nagrada za životno delo, a zatim je publika u centru Sava uz instrumentalnu pratnju Tošetovog sastava otpevala pesmu „Čija si”, prvog pobednika ovog festivala i jedan od najvećih njegovih hitova. Makedonska vlada je donela odluku da da arena u Skoplju nosi ime po Proeskom — nacionalna arena „Toše Proeski”.
1981-2007
26
27.januar 1981.
Najmanje 500 ljudi poginulo na indonežanskom feribotu „Tampomas II“, koji je posle požara potonuo u Javanskom moru.
Februar 1981
03.februar 1981.
Gro Harlem Bruntland izabrana za prvu ženu predsednika vlade u Norveškoj, nakon ostavke Odvara Nordlija.
Mart 1981
09.mart 1981.
Umro američki biolog nemačkog porekla Maks Delbrik, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1969. (Rođen: Berlin/Nemačko carstvo/Nemačka 04.septembar 1904. - Umro: Pasadena/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 09.mart 1981.) Znatno je doprineo istraživanjima genetske strukture virusa. Njegova majka je bila unuka Justusa fon Libiga, uglednog hemičara, dok je njegov otac, Hans Delbrik, bio profesor istorije na Univerzitetu u Berlinu. Godine 1937. Delbrik napušta nacističku Nemačku i odlazi u Ameriku – prvo u Kaliforniju, a zatim u Tenesi – postajući američki građanin 1945. Delbrik je biofizičar koji je pomogao da se pokrene program istaživanja molekularne biologije 30-ih godina 20. veka. Podstakao je interesovanje fizičara za biologiju, posebno za osnovna istraživanja kako bi fizički objasnio gene koji su u to vreme bili misterija. Delbrik je 1945, zajedno sa Salvadorom Lurijem i Alfredom Heršijem osnovao Fag grupu (engl. Phage group) koja je načinila značajan napredak u razotkrivanju važnih aspekata genetike. Njih trojica su 1969. dobili Nobelovu nagradu za fiziologiju ili medicinu za svoja otkrića koja se odnose na mehanizam replikacije i genetsku strukturu virusa. Bio je prvi fizičar koji je predvideo ono što se danas naziva Delbrikovo rasipanje. Pored Nobelove nagrade, Delbrik je izbran za stranog člana kraljevskog društva 1967. godine. Godine 1970. postao je član Evropske organizacije za molekularnu biologiju. Nagradu Maks Delbrik, koja je ranije bila poznata kao nagrada za biološku fiziku, dodeljuje Američko fizičko društvo i nazvana je u njegovu čast. Centar Maks Delbrik u Berlinu, nacionalni istraživački centar za molekularnu medicinu Udruženja Helmholc takođe nosi njegovo ime.
1904-1981
74
11.mart 1981.
Kulminacija albanskih nacionalističkih demonstracija na Kosovu. Nakon smrti doživotnog jugoslovenskog predsednika Josipa Broza Tita 4.maja 1980. godine, razbuktale su se šovinističke strasti koje su ponovo aktivirale zahteve Albanskih separatista za dobijanje statusa republike za Kosovo. Demonstracije su započele i pre 11. marta ali su bile ozbiljnijih razmera kako tog dana tako i 25. i 26. marta a potom i 1. aprila iste godine.
15.mart 1981.
Umro francuski filmski režiser Rene Kler, član Francuske akademije. (Rođen: Pariz/Francuska 11.novembar 1898. - Umro: Neji na Seni/Francuska 15.mart 1981.) Autor kome je uspevalo da i vodvilj uzdigne na nivo filmske umetnosti. Filmovi: "Pariz koji spava", "Međučin", "Italijanski slamni šešir", "Pod krovovima Pariza", "Milion", "Dajte nam slobodu", "Četrnaesti jul", "Duh ide na Zapad", "Oženih se vešticom", "Ćutanje je zlato", "Lepota đavola", "Veliki manevri", "Ulica snova".
1898-1981
82
28.mart 1981.
Otvorena nova zgrada Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, ovaj datum obeležava se kao Dan ove pozorišne kuće.
30.mart 1981.
Predsednika SAD Ronalda Regana, u trenutku dok je izlazio iz jednog hotela u Vašingtonu, lakše ranio atentator Džon Hinkli.
April 1981
02.april 1981.
Predsedništvo SFRJ proglašava vanredno stanje na teritoriji srpske pokrajine Kosova. Demonstracije albanskih nacionalista i separatista na Kosovu tokom marta su postale ozbiljne za ustavni poredak SFRJ. Pobuna studenata na univerzitetu u Prištini bila je inicijalna kapisla za uvođenje vanrednog stanja od strane kolektivnog predsedništva SFRJ. Predsedništvo je poslalo združene savezne odrede policije da spreče dalje nerede demonstranata i uspostave red i mir na čitavoj teritoriji ove pokrajine.
11.april 1981.
U svemir poleteo prvi američki spejs-šatl "Kolumbija".
12.april 1981.
Umro američki bokser afričkog porekla Džo Luis (Džozef Luis Barou), apsolutni prvak sveta u teškoj kategoriji od 1937. do 1949. (Rođen: Lafajet/Alabama/Sjedinjene Američke Države 13.maj 1914. - Umro: Paradajs/Nevada/Sjedinjene Američke Države 12.mart 1981.) Titulu je preoteo od zemljaka Džejmsa Bradoka 22.juna 1937, i odbranio je 25 puta, što je rekord, a nije nadmašen ni po dužini držanja titule. Povukao se neporažen 1949, vratio se na ring 1950. i 1951. zbog finansijskih nedaća, ali nije uspeo da povrati titulu.
1914-1981
66
28.april 1981.
Rođena američka filmska glumica Džesika Alba. (Rođena: Pomona/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države) Rođena je od majke Ketrin Albe (devojačko Džensen) i oca Marka Albe Njena majka ima danske i kanadsko-francuske pretke, dok joj je otac meksičkog porekla (oba njena roditelja su rođena u Kaliforniji). Tokom svog ranog života bolovala je od mnogih fizičkih bolesti; tako je dva puta imala atelektazu pluća, upalu pluća 4-5 puta u jednoj godini, probleme sa slepim crevom, i cistu na krajnicima. Ove bolesti su je izolovale od dece u školi, jer je bila često kod doktora, tako da je niko nije dovoljno upoznao da bi bio prijatelj sa njom. Potvrdila je da je patila i od opsesivno-kompulzivne neuroze, tokom svog detinjstva. Svoju TV i filmsku karijeru je započela u 13. godini starosti sa filmom Kamp za nigde i TV serijom Tajni svet Aleks Mek. Prvu važniju ulogu je dobila u televizijskoj seriji koja se zvala Mračni anđeo (2000–2002), da bi kasnije igrala u nekoliko filmova, uglavnom žanra komedije i akcije. Neki od poznatijih filmova u kojima je igrala su: Medena (2003), Grad greha (2005), U dubini mora (2005), Fantastična četvorka (2005), Fantastična četvorka 2: Uspon Srebrnog Letača (2007) i Predigra za brak (2007). Magazin Maksim ju je često svrstavao na svoju listu "Hot 100", a 2006. godine na AskMen.com izabrana je na prvom mestu na njihovoj listi od 99 najpoželjnijih žena. Takođe, godinu dana kasnije izabrana je od strane FHM za najseksipilniju ženu na svetu.
Maj 1981
05.maj 1981.
Bobi Sends prvi je od 10 pripadnika Irske republikanske armije umro u zatvoru Mejz u Severnoj Irskoj od posledica štrajka glađu.
06.maj 1981.
SAD proterale sve libijske diplomate, tvrdeći da vlada Libije podržava međunarodni terorizam.
10.maj 1981.
Fransoa Miteran postao predsednik Francuske pobedivši u drugom krugu predsedničkih izbora Valeri Žiskar D'Estena. Miteran je po dolasku na čelo Socijalističke partije sredinom 1971.godine započeo veliku reorganizaciju ove stranke povećavši joj značajno popularnost i izglede za bolje rezultate na izborima. Na predsedničkim izborima održanim 1974. Miteran je kao zajednički kandidat levice ipak poražen od Žiskara D'Estena tesnim rezultatom u drugom krugu (50,81% prema 49,19%). Na predsedničkim izborima održanim 1981.godine Miteran nije imao podršku Komunističke partije Francuske koja je stajala uz njega na prethodnim izborima. Ipak je u prvom krugu dobio 25,85% glasova naspram 15% koliko je osvojio kandidat KPF plasiravši se tako u drugi krug u kojem se revanširao za poraz na prethodnim izborima Žiskaru D'Estenu osvojivši 51,76% glasova. Miteran je pobedom 10.maja 1981. postao prvi socijalistički predsednik Pete Francuske Republike. Po stupanju na funkciju raspisao je parlamentarne izbore na kojima je udružena levica dobila potrebnu većinu u Nacionalnoj skupštini. Izabrana vlada premijera Pjera Mauroja je tako dobila podršku za ostvarenje predizbornih obećanja Fransoa Miterana. Reforme su podrazumevale nacionalizaciju finansijskih institucija i ključnih industrijskih preduzeća, povećanje minimalnih plata, povećanje socijalnih davanja i ukidanje smrtne kazne. U spoljnoj politici Miteran se zalagao za čvrst stav prema Sovjetskom Savezu i negovanje prijateljskih odnosa sa SAD. Miteran se nakon prvog sedmogodišnjeg mandata izborio i za drugi pobedivši kandidata desnice Žaka Širaka 1988.godine. Sa političke scene Miteran je sišao 1995.godine po završetku svog drugog predsedničkog mandata. Umro je početkom naredne 1996.godine od posledica kancera.
11.maj 1981.
Umro jamajkanski rege pevač Bob Marli. (Rođen: Najn Majl/Jamajka 06.februar 1945. - Umro: Majami/Florida/Sjedinjene Američke Države 11.maj 1981.) Robert Nesta Marli poznatiji kao Bob Marli (engl. Bob Marley), bio je jamajkanski rege pevač, gitarista i tekstopisac. Najpoznatiji je izvođač rege muzike i čuven je po popularizaciji ovog muzičkog žanra van granica Jamajke. Marlijev doprinos muzici povećao je vidljivost jamajkanske muzike širom sveta i učinio ga globalnom figurom popularne kulture do danas. Tokom svoje karijere, Marli je postao poznat kao Rastafari ikona, a svojoj muzici je dao osećaj duhovnosti. Takođe se smatra globalnim simbolom jamajkanske muzike, kulture i identiteta. Bio je kontroverzan u svojoj otvorenoj podršci demokratskim društvenim reformama. Godine 1976. Marli je preživeo pokušaj atentata u svojoj kući, za koji se smatralo da je politički motivisan. Takođe je podržao legalizaciju marihuane i zalagao se za panafrički duh.[8] Godine 1977. dijagnostikovan mu je akralni lentiginozni melanom. Preminuo je od posledica bolesti 1981, ubrzo nakon krštenja u Etiopskoj orijentalno-pravoslavnoj crkvi.
1945-1981
36
12.maj 1981.
Umro srpski (jugoslovenski) pozorišni, filmski i TV glumac Vladimir Popović. (Rođen: Dragova Luka kod Nikšića/Kraljevina Jugoslavija/Crna Gora 17.avgust 1935. - Umro: Podgorica (Titograd)/SFR Jugoslavija/Crna Gora 12.maj 1981.) Jedan jedini Vladimir Popović bio je ozbiljno lice domaćeg filma, čovek sa kojim nema šale i kako je išao ka starosti, tako bi njegov oštar karakter dobijao sve više na kreditu, verovatno bi one najbolje uloge tek usledile sa još značajnijim životnim iskustvom, ali ga je rana smrt sa svega 45 godina sprečila da postane i veći šampion, te da mu se ime još malo čvršće zacementira u pamćenju verne publike. Glumački stasavao u školskoj tj. fakultetskoj klupi sa Bekimom Fehmijuom i Mišom Janketićem, u ne predugoj karijeri postao prvak Ateljea 212, ali i upravnik Crnogorskog narodnog pozorišta, ipak najviše ostao u sećanju kao poručnik Miloje u "Maršu na Drini" i drug Uča u "Povratku otpisanih". Jedna od retkih glavnih uloga bila mu je u rusko-jugoslovenskoj koprodukciji "Naprekor vsemu" ("Živjeti za inat") početkom '70-ih kada je glumio vladiku Petra Prvog, a takođe je npr. igrao uz Bogardea i Avu Gardner u filmu "The executioner" par godina kasnije. Tu su i "Čovek koga treba ubiti", "Vagon Li", "Siroti mali hrčki", "Naivko", solidna porcija epizoda u popularnim filmovima i serijama, brojne uloge u pozorištu, za života je uzeo i Srebrnu pulsku nagradu, kao i Trinaestojulsku nagradu.
1945-1981
45
13.maj 1981.
Na papu Jovana Pavla II u Rimu pucao Turčin Mehmed Ali Agdža, ranivši ga u stomak i ruku.
18.maj 1981.
Umro američki pisac jermenskog porekla Vilijam Sarojan, koji je naglašeno originalnom tehnikom pripovedanja najviše pisao o životu američkih „malih ljudi“, često jermenskih i drugih doseljenika. (Rođen: Frezno/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 31.avgust 1908. - Umro: Frezno/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 18.maj 1981.) Verovao je da su hrabrost i humor najdelotvornija sredstva za savladavanje životnih nedaća. Stekao je reputaciju najvećeg humaniste savremene američke literature. Neka od dela: zbirke priča „Zovem se Aram“, „Pet zrelih krušaka“, „Jedan dan u popodnevu sveta“, romani „Ljudska komedija“, „Doživljaji Veslija Džeksona“, „Predmet smeha“, drame „Vreme vašeg života“ (Pulicerova nagrada 1939.), „Moje srce je u gori“ itd.
1908-1981
72
24.maj 1981.
U avionskoj nesreći, izazvanoj podmetnutom bombom, poginuo predsednik Ekvadora Haime Roldos Agilera i još sedmoro ljudi. Avion se srušio u planinskim predelima Anda nedaleko od peruanske granice.
30.maj 1981.
Ubijen predsednik Bangladeša Ziaur Rahman u pokušaju državnog udara. Zaverenike je predvodio general Muhamed Abdul Manzur, ali je pokušaj udara suzbijen 1.juna. Manzur je uhapšen i ubijen pod misterioznim okolnostima. Dužnost šefa države preuzeo je potpredsednik Abdus Satar.
Jun 1981
05.jun 1981.
Zvanično objavljen početak svetske epidemije virusom HIV-a.
06.jun 1981.
U najtežoj nesreći u istoriji železnice u Indiji poginulo najmanje 800 ljudi, pošto je sedam vagona pretrpanog putničkog voza iskliznulo iz šina i palo u reku Kosi u državi Bihar.
07.jun 1981.
Izraelski ratni avioni razorili irački nuklearni reaktor „Osirak“ u blizini Bagdada.
11.jun 1981.
U zemljotresu u jugoistočnoj iranskoj provinciji Kerman poginulo 1.500 ljudi.
21.jun 1981.
Na opštim izborima u Francuskoj ubedljivo pobedili socijalisti postavši najjača partija sa 38% ukupnih glasova. Lider socijalsita Fransoa Miteran je 10.maja iste godine postao predsednik te zemlje pobedivši u drugom krugu predsedničkih izbora Valeri Žiskar D'Estena.
28.jun 1981.
U snažnoj eksploziji u Teheranu podmetnutoj u sedište Islamske republikanske partije poginulo 74 ljudi, uključujući šefa vladajuće partije, moćnog predsednika Vrhovnog suda Irana ajatolaha Muhameda Huseina Beheštija, četiri ministra, šest zamenika ministara i 20 članova Medžlisa (Skupština).
29.jun 1981.
Hu Jaobang na čelu Komunističke partije Kine nasledio Huo Guofenga.
Jul 1981
07.jul 1981.
Predsednik SAD Ronald Regan predložio Sandru Dej O'Konor za sudiju Vrhovnog suda i ona je u septembru 1981. postala prva žena član najviše američke sudske instance.
16.jul 1981.
Umrla srpska (jugoslovenska) pozorišna, filmska i TV glumica Neda Spasojević. (Rođena: Beograd/Kraljevina Jugoslavija/Srbija 16.april 1941. - Umrla: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 16.jul 1981.) Njen otac je bio pozorišni i filmski glumac, Milorad Spasojević, a majka Jelena pozorišna krojačica. Često je sa ocem putovala po raznim pozorištima. Godine 1960. polaže prijemni ispit na Akademiji za pozorišnu umetnost u Beogradu, ali je ne primaju. Odlazi u Titograd i prvi put na scenu stupa 23. marta 1961. godine kao Dijana sirota Diklica. Jednu sezonu igra u zrenjaninskom Narodnom pozorištu. Ponovo polaže prijemni u Beogradu 1962. godine, i primaju je. Diplomirala je 1966. u klasi profesora Mate Miloševića, sa ulogom Kleopatre. Odustaje od ideje da ode u Mostar, pošto je stipendija Ateljea 212 vezuje za Beograd. Prvi put na filmu u „Izdajnik“ kod Kokana Rakonjca, kasnije će igrati u još petnaestak njegovih filmova. Od polovine šezdesetih godina jedna je od najmarkantnijih lica jugoslovenskog glumišta; snima i po nekoliko drama godišnje. Za ulogu u televizijskoj drami „Gospodin Foka“ dobija zlatnu Nimfu na festivalu u Monte Karlu, 1969. godine. Te iste godine za ulogu Elektre dobija nagradu publike i nagradu tribine mladih. Umrla je od raka, 16. jula 1981. godine, u Beogradu. Bila je udata za slikara Baneta Minića, sa kojim ima ćerku glumicu Isidoru Minić.
1941-1981
40
22.jul 1981.
Turski terorista Mehmet Ali Agdža osuđen na doživotnu robiju zbog pokušaja da ubije poglavara rimokatoličke crkve papu Jovana Pavla II 13. maja 1981.
24.jul 1981.
Poginulo više od 700 ljudi, a milion i po ostalo bez krova nad glavom u poplavama koje su pogodile kinesku provinciju Sečuan.
27.jul 1981.
Umro američki filmski režiser nemačkog porekla Vilijam Vajler, čiji se filmovi odlikuju stilskom perfekcijom. (Rođen: Miluz/Nemačko carstvo/Francuska 01.jul 1902. - Umro: Los Anđeles/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 27.jul 1981.) Dobio je Oskara za filmove „Gospođa Minaver“, „Ben Hur“, i „Najlepše godine našeg života“. Neki od ostalih filmova: „Orkanski visovi“, „Male lisice“, „Naslednica“, „Detektivska priča“, „Keri“, „Praznik u Rimu“ itd.
1902-1981
79
29.jul 1981.
U katedrali Svetog Pavla u Londonu venčani su naslednik britanskog prestola princ od Velsa Čarls i Dajana Spenser.
31.jul 1981.
U avionskoj nesreći poginuo panamski diktator general Omar Torihos Herera. Herera je 1968. godine preuzevši kontrolu nad Nacionalnom Gardom svrgao izabranog predsednika Paname Arnulfo Ariasa i preuzeo vlast u toj zemlji. Potom je promenio ustav dajući sebi široka ovlašćenja da bi mu parlament čije je članove sam izabrao 1972. godine dao punu izvršnu vlast i pravo da vlada kao diktator. Hereru je podržavao sve vreme i Manuel Noriega koji će preuzeti vlast nad Nacionalnom Gardom koju će preimenovati u Panamske Odbrambene Snage i dati sebi čin generala 1983. godine. Međutim izvesni pukovnik Roberto Diaz Herero, drugi po moći nad vojskom Paname, je tvrdio da Noriega stoji iza pogibije Torihosa tj. da mu je u avion podmetnuta bomba.
Avgust 1981
01.avgust 1981.
Počeo sa radom američki muzički kanal MTV.
12.avgust 1981.
Kompanija "IBM" predstavila svetu prvi personalni računar (PC). Prvi IBM personalni računari su imali brzinu procesora od 4.7 megaherca, unutrašnju memoriju od 128 kilobajta, disketnu jedinicu od 5.25 inča, a disk (koji nije bio obavezan) je imao kapacitet od 10 megabajta. Ekrani ovih računara su bili monohromatski i nisu podržavali grafiku. I kasniji modeli ovog proizvođača zasnivaju se na procesorima ove firme.
30.avgust 1981.
U Teheranu u eksploziji podmetnute bombe poginuli predsednik Irana Muhamed Ali Radžai i predsednik vlade Muhamed Džavad Bahonar.
Septembar 1981
04.septembar 1981.
Rođena američka pevačica, tekstopisac, glumica i preduzetnica Bijons Žizel Nouls. (Rođena: Hjuston/Teksas/Sjedinjene Američke Države) Muzikom se počela baviti još od detinjstva. Prve veće muzičke uspehe je postigla krajem devedesetih godina dvadesetog veka kao glavni vokal grupe Destinis čajld, jednom od najuspešnijih ženskih grupa svih vremena. Sa tom grupom, Noulsova je prodala više od 50 miliona kopija albuma, da bi kao solo izvođač do sada prodala više od 75 miliona albuma. Bijonse je jedan od najuspešnijih izvođača svih vremena, sa preko 118 miliona prodatih primeraka. Za svoj uspeh 2000-ih godina Bijonse je od Američkog udruženja diskografskih kuća dobila titulu Izvođača sa najviše zvaničnih sertifikata, a od časopisa Bilbord titule Top radio izvođač i Top ženski izvođač decenije. Bijonse je izvođač sa najviše nominacija u istoriji Gremi nagrada (70) i drugi najnagrađivaniji ženski izvođač sa 24 nagrade. Ona je takođe i najnagrađivaniji izvođač na MTV Video muzičkim nagradama (24), uključujući i najprestižniju Majkl Džekson Video Avangardnu nagradu. Godine 2014. postala je najplaćeniji afroamerički muzičar ikada, a američki magazin Tajm uvrstio ju je u svoju listu "100 najuticajnijih ljudi u svetu", dve godine zaredom. Forbs ju je proglasio najmoćnijom ženom šoubiznisa 2015. i 2017. godine. Godine 2016. zauzela je 6. mesto na Tajmovoj listi "Ličnost godine", a 2020. isti časopis stavio je na listu "100 žena koje su obeležile prošli vek". Enciklopedija Britanika uvrstila je Bijonse u svoju listu "100 žena" 2019. godine za svoj doprinos zabavljačkoj industriji.
10.septembar 1981.
Slika „Gernika“ španskog slikara Pabla Pikasa vraćena u Španiju. Naslikana je 1937. posle nacističkog bombardovanja gradića Gernika tokom Građanskog rata u Španiji. Gernika ima poseban značaj za Baske. Od 1939. slika se nalazila u Njujorku. Pikaso je ostavio amanet da „Gernika“ ne bude vraćena dok njegova otadžbina ne postane demokratska država. Kralj Huan Karlos uveo je demokratski poredak u Španiji 1976. godine.
18.septembar 1981.
U Francuskoj ukinuta smrtna kazna.
20.septembar 1981.
Centralnoamerička država Belize na obali Karipskog mora, bivši Britanski Honduras, stekla nezavisnost od Velike Britanije.
28.septembar 1981.
Umrla Ksenija Atanasijević, srpski (jugoslovenski) filozof i etičar. (Rođena: Beograd/Kraljevina Srbija/Srbija 05.februar 1894. - Umrla: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 28.septembar 1981.) Studirala je filozofiju i klasične jezike u rodnom Beogradu, Ženevi i na pariskoj Sorboni. Doktorirala je kod Branislava Petronijevića tezom: “Brunovo učenje o najmanjem“. Bila je aktivan član Beogradskog ženskog društva i poznati borac za ženska prava, aktivan publicista i cenjeni filozofski pisac. Neka od dela: “L´atomisme d´ Epicure“, “Filozofski fragmenti“ I-II, “Hristova etika“, “Etika praštanja“ itd.
1894-1981
87
Oktobar 1981
03.oktobar 1981.
Posle sedam meseci, irski nacionalisti su u zatvoru Mejz u Belfastu obustavili protestni štrajk glađu protiv britanskih vlasti, tokom kojeg je umrlo 10 štrajkača.
06.oktobar 1981.
Na vojnoj paradi u Kairu islamski teroristi ubili egipatskog državnika Anvara el Sadata, predsednika Egipta od oktobra 1970. ogorčeni njegovom odlukom da sklopi mir sa Izraelom.
Ubijen egipatski oficir i predsednik Egipta Anvar el Sadat. (Rođen: Mit Abu Kum/Egipatski sultanat/Egipat 25.decembar 1918. - Umro: Kairo/Egipat 06.oktobar 1981.) Mohamed Anvar el Sadat rođen je u siromašnoj porodici, kao jedno od 13 dece. Njegov otac bio je Egipćanin, a njegova majka kći oslobođenog sudanskog roba koji je živeo u selu njegovog oca u delti Nila, iako ovo nije potvrđeno ni u jednom relevantnom izvoru. Rano detinjstvo proveo je kod bake, koja mu je pričala priče o otporu britanskom kolonijalizmu i savremenoj istoriji. Tokom Drugog svetskog rata Britanci su ga dvaput zatvarali zbog kontakata s Nemcima i navodnih pokušaja atentata na probritanski orijentisane egipatske političare. Sadat je učestvovao u vojnom udaru kojim je zbačen kralj Faruk I, a tokom vojne vladavine obavljao je niz dužnosti uključujući i mesto potpredsednika zemlje od 1964. do 1966. i od 1969. do 1970. godine. Nakon Naserove smrti 1970. imenovan je predsednikom Egipta. Posle poraza u ratu 1967. godine, Sadat je ubrzano opremio egipatsku vojsku, da bi 1973. pokrenuo napad na Izrael. Rizikujući pogoršanje odnosa s arapskim zemljama, Sadat je u drugoj polovini sedamdesetih približio Egipat Izraelu, što je rezultovalo Kempdejvidskim sporazumom. Sporazum je Sadatu zajedno s izraelskim premijerom Beginom 1978. godine doneo Nobelovu nagradu za mir, no i izopštenost iz arapskog sveta. Na Sadata, oštro osuđivanog u arapskom svetu zbog nagodbe s Izraelom, tokom vojne parade u Kairu, izvršen je atentat.
1918-1981
62
07.oktobar 1981.
Potpredsednik Egipta Hosni Mubarak postao vršilac dužnosti šefa države dan pošto su islamski teroristi ubili predsednika Anvara el Sadata.
16.oktobar 1981.
Umro izraelski general i političar Moše Dajan, pobednik u ratu protiv Arapa u junu 1967, u kojem je Izrael, posle vojnih provokacija Egipta, za nekoliko dana zaposeo Sinaj, Gazu, Zapadnu Obalu i Golansku visoravan. (Rođen: Kibuc Degajna Alef/Osmansko carstvo/Izrael 02.maj 1915. - Umro: Tel Aviv/Izrael 16.oktobar 1981.) Kao 14-godišnjak 1929. postao je član „Hagane“, ilegalne jevrejske vojne organizacije, a u sastavu britanskih snaga se od 1937. do 1941. borio protiv Arapa u Palestini. U Drugom svetskom ratu 1941. izgubio je oko u borbi protiv kolonijalnih trupa francuske višijevske vlade u Siriji. Od 1953. do 1958. bio je načelnik Generalštaba izraelske armije, a od 1959. do 1964. ministar poljoprivrede i jedan od od prvaka vladajuće partije „Mapaj“, iz koje je istupio 1965. Ministar odbrane bio je 1967. i ponovo 1973. i 1974, kada je podneo ostavku. Šef diplomatije postao je 1977, ali se 1979. povukao zbog neslaganja sa predsednikom vlade Beginom na temu politike prema Arapima.
1915-1981
66
Novembar 1981
12.novembar 1981.
Umro američki filmski glumac Vilijam Holden, koji je najčešće tumačio uloge "idealnog" tipa savremenog Amerikanca. (Rođen: O'Falon/Ilinois/Sjedinjene Američke Države 17.april 1917. - Umro: Santa Monika/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 12.novembar 1981.) Filmovi: "Bulevar sumraka", "Juče rođena", "Snaga oružja", "Mesec je plav", "Iznad 30. sprata", "Stalag 17" (Oskar), "Piknik", "Most na reci Kvaj", "Svet Suzi Vong", "TV mreža", "Divlja horda". Dobitnik je Oskara za najbolju mušku ulogu. Šest puta je proglašavan za jednog od deset najkomercijalnijih glumaca (1954—1958. i 1961) a Američki filmski institut ga je izabrao za 25. na listi 100 najboljih američkih glumaca. Prvu glavnu ulogu imao je 1939. godine u filmu Zlatni dečak (Golden Boy), u kome igra violinistu koji postaje bokser. Potom igra u nekoliko manjih filmova, a tokom rata služio je u američkoj vojsci. Karijera mu dobija nagli uzlet 1950. godine kada ga Bili Vajlder angažuje za glavnu ulogu u filmu Bulevar sumraka, u kojem je partner Glorija Svanson. Za ovu ulogu Holden je prvi put nominovan za Oskar za najbolju mušku ulogu. Holden je 1952. godine bio kum na venčanju Ronalda Regana i Nensi Dejvis. Iako je do smrti ostao prijatelj sa Reganom i podržavao republikance, nikada nije želeo da se aktivnije bavi politikom. Često je svraćao u Švajcarsku, gde je imao kuću, a mnogo vremena je trošio i na očuvanje životinjskih vrsta u Africi. Njegov Maunt Kenija safari klub u Nanjuki, Kenija (osnovan 1959) postao je meka svetskog džet-seta. Bio je oženjen glumicom Brendom Maršal, od 1941. godine do razvoda 1971. godine, nakon što su se više puta razdvajali. Imali su dva sina. Bio je u dugoj vezi sa glumicom Stefani Pauers, koja je kod njega i probudila interes za životinje. Imao je veze i sa drugim značajnim holivudskim glumicama, kao što su Odri Hepbern, Grejs Keli, Kapućin ili Šeli Vinters. Patio je od hroničnog alkoholizma i depresije. Godine 1966. je pod dejstvom alkohola bio učesnik auto nesreće u Italiji, u kojoj je jedno lice poginulo, za šta je dobio osmomesečnu uslovnu kaznu. Prijatelji kažu da je posle svega još više pio. Poginuo je od posledica pada u svojoj kući na obali Santa Monike. Bio je pijan, okliznuo se, udario glavom u noćni stočić i iskrvario do smrti.
1917-1981
63
Američki spejs-šatl "Kolumbija" drugi put poleteo u orbitu oko Zemlje, postavši prvo svemirsko vozilo koje je upotrebljeno više od jednom.
20.novembar 1981.
Sovjetski velemajstor Anatolij Karpov zadržao titulu prvaka sveta u šahu, pobedom u meču u Italiji nad bivšim zemljakom velemajstorom Viktorom Korčnojem.
21.novembar 1981.
Umro Milan Kašanin, srpski (jugoslovenski) književnik, muzeolog, esteta, istoričar umetnosti, prevodilac. (Rođen: Beli Manastir/Austro-Ugarska monarhija/Hrvatska 21.februar 1895. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 21.novembar 1981.) Rodio se u Belom Manastiru (Baranja) a gimnaziju je završio u Novom Sadu. Studirao je na pariskoj Sorboni estetiku i istoriju umetnosti. Radio je u Ministarstvu prosvete, zatim kao upravnik Muzeja savremene umetnosti. Godine 1936. Muzej savremene umetnosti i Istorijsko-umetnički muzej su spojeni i oformljen je Muzej kneza Pavla i za direktora je postavljen Kašanin. Zbirku Muzeja savremene umetnosti oformio je sam knez namesnik Pavle, iz privatnih sredstava, takođe veliki zaljubljenik u umetnost. Kao lični prijatelj Kneza Pavla, posle Drugog svetskog rata Kašanin je živeo potpuno skrajnuto, od retkih prevodilačkih poslova - nepotpisanih, da bi docnije bio postavljen za rukovodioca novoosnovane Galerije fresaka. Bio je pokretač i glavni urednik izuzetnog časopisa "Umetnički pregled" (1937-1941) koji je uživao svetski ugled. I kao književnik bio je izuzetan stilista. Neka od dela: "Jutrenja i bdenja","Slučajna otkrića", "Zarobljenici", "Kamena otkrića", "Srpska književnost u srednjem veku", "Srpska umetnost u Vojvodini" itd.
1895-1981
86
29.novembar 1981.
Umrla američka filmska glumica Nataša Gardin, poznata kao Natali Vud, jedna od retkih koja je postala filmska zvezda kao dete ("Čudo na 34. ulici") a karijeru je potom uspešno nastavila. (Rođena: San Francisko/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 20.jul 1938. - Umrla: Santa Katalina/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 29.novembar 1981.) Filmovi: "Buntovnik bez razloga", "Sjaj u travi", "Tragači", "Priča sa zapadne strane". Natali Vud rođena kao Natalija Nikolajevna Zakarenko je filmska glumica ruskog porekla, jedna od najvećih holivudskih zvezda sedamdesetih godina 20. veka. Natali Vud je rođena u porodici ruskih pravoslavnih imigranata Nikolaja i Marije Zakarenko, koji su jedva govorili engleski kada su se doselili u SAD. Roditelji su joj kasnije promenili prezime u Gurdin, tako da se ona od svoje 4. godine zvala Natasha Gurdin. Već kao malo dete započela je karijeru na filmovima Čudo u 34. ulici (1947), pod strogim nadzorom svoje majke. Njena sestra Lana Vud je takođe bila glumica te je nastupila i u Plejboju, dok je njen otac Nikolaj opisan kao pasivni alkoholičar koji je činio sve što mu je rekla supruga. Sa nepunih 17 godina je Natali je snimila već 18 filmova, ali je htela odraslu ulogu i dobija je u slavnoj drami „Buntovnik bez razloga“ (1955). Za tu je ulogu nominovana za Oskara. Osvojila je 3 Zlatna globusa; dva puta za najobećavajuću novu zvezdu, a jedan za ulogu u TV seriji “Odavde do večnosti” iz 1980. godine. Elvis Presli i Voren Bejti su takođe bili neki od slavnih osoba sa kojima je imala ljubavnu vezu. Njen brak sa glumcem Robertom Vagnerom je bio buran, ali su njih dvoje bili pomireni do razdoblja njene smrti. Godine 1981. se utopila i preminula sa samo 43 godine dok je njihova jahta bila na Katalina Ajlandu. Istraga iz Los Anđelesa je utvrdila da se radilo o nesretnom slučaju, ali su se špekulacije o tom događaju nastavile.
1938-1981
43
Decembar 1981
01.decembar 1981.
Poginulo svih 178 putnika i članova posade u najvećoj nesreći u istoriji jugoslovenskog vazduhoplovstva kada je avion „DC-9 super 80“ udario u planinu na Korzici u blizini Ajačija. Avion je bio vlasništvo ljubljanskog „Inex-adria avioprometa“.
02.decembar 1981.
Rođena američka pevačica, tekstopisac, glumica, plesačica i autor Britni Spirs. (Rođena: Makom/Misisipi/Sjedinjene Američke Države) Britni Spirs je rođena od majke Lin, učiteljice u osnovnoj školi i oca Džejmija, građevinskog konstruktora. Odrasla je u Kentvudu u saveznoj državi Luizijana. Svoj proboj na muzičku scenu pokušala je već u osmoj godini života kada se prijavila na audiciju za šou Mickey Mouse Club-a. Međutim, nije prošla audiciju jer su se producenti složili da je premlada za javni nastup. Potvrđeno je da je do danas prodala preko 100 miliona ploča u svetu. RIAA je označava kao osmu na listi najprodavanijih ženskih izvođača u SAD, sa prodatih 36 miliona ploča u SAD. Uspeh Britni Spirs kao solo pevačice podržan je njenim drugim aktivnostima u medijima: pojavila se u nekoliko filmova i serija na televiziji, izdala je dve knjige, potpisala nekoliko ugovora za reklamiranje različitih proizvoda, uključujući i svoju liniju parfema. Do 2009. potvrđeno je da je prodato preko 30 miliona bočica parfema u svetu. Prema izveštaju iz novina Daily Express iz 2013. svakih 15 sekundi biva kupljena po jedna bočica parfema Britni Spirs u svetu, čineći njenu liniju parfema kao najprodavaniju liniju parfema svih poznatih ličnosti.
13.decembar 1981.
General Vojćeh Jaruzelski zaveo vanredno stanje u Poljskoj. Zabranjena je dalja aktivnost takozvanog nezavisnog sindikata "Solidarnost". Vojnim pučem Jaruzelskog tada je otklonjena mogućnost vojne intervencije.
14.decembar 1981.
Izrael anektirao Golansku visoravan koju je preoteo od Sirije u ratu 1967.
29.decembar 1981.
Umro hrvatski (jugoslovenski) književnik Miroslav Krleža, enciklopedist, akademik. (Rođen: Zagreb/Austro-Ugarska monarhija/Hrvatska 07.jul 1893. - Umro: Zagreb/SFR Jugoslavija/Hrvatska 29.decembar 1981.) U rodnom Zagrebu je završio osnovnu školu i nižu gimnaziju. Srednjoškolsko i više obrazovanje dovršio je u domobranskoj kadetskoj školi u Pečuju i vojnoj akademiji u Budimpešti. Još kao učenik gimnazije, Krleža se interesovao za društvena i politička pitanja svoga vremena, i iz tog perioda počinje njegova naklonost prema radničkom pokretu. Opšti talas nacionalnog i opštejugoslovenskog raspoloženja uoči oslobodilačkih balkanskih ratova poneo je i mladog Krležu, i on je, kao i pod krovom austro-mađarskih vojnih škola, ubeđeno očekivao nacionalni prevrat koji će ostvariti ideju jugoslovenskog ujedinjenja. Sa takvim osećanjima on je prešao u Srbiju s namerom da kao dobrovoljac stupi u njenu vojsku. Ali srpske vojne vlasti nisu razumele mladog nacionalistu, pa su ga posle hapšenja i mnogih sumnjičenja predale austrijskim vlastima u Zemunu. Osumnjičen, posle toga, da je srpski špijun, Krleža je ponovo uhapšen, lišen čina i, kad je otpočeo Prvi svetski rat, poslat na Istočni front u Galiciju kao vojnik. Njegova lična drama, kao i tragični događaji u svetskoj ratnoj katastrofi, razvejali su njegove mladićke iluzije, i on otada pokušava da sudbinu južnoslovenskih naroda sagleda u idealima socijalističke ideologije. Miroslav Krleža je ostavio najveći opus u hrvatskoj (jugoslovenskoj) književnosti do danas. Za 88 godina života i 66 godina književnog rada napisao je pedesetak zbirki pesama, pripovedaka, romana, drama, eseja, političke publicistike, polemika, putopisa, dnevnika, memoara, enciklopedijskih članaka: u njegovom stvaralaštvu možemo naći sve oblike književnog izražavanja.
1893-1981
88
31.decembar 1981.
U vojnom udaru u Gani oborena civilna vlada Hile Limana. Vojni udar je predvodio vazduhoplovni poručnik Džeri Rolings.
1982
Januar 1982
13.januar 1982.
Poginulo 78 ljudi kada se avion kompanije Air Florida srušio u Vašingtonu ubrzo nakon poletanja na most 14-te ulice, a zatim pao u reku Potomak.
30.januar 1982.
Pronađen prvi kompjuterski virus, Elk Cloner, koji je kreirao 15-godišnji Rič Skrenta. Inficirao je Apple II računare preko flopi diska.
Februar 1982
03.februar 1982.
Proglašena konfederacija Senegambija, nastala udruživanjem zapadnoafričkih država Senegala i Gambije. Ova zajednica prestala je da postoji 30.septembra 1989.
17.februar 1982.
Premijer Zimbabvea Robert Mugabe isključio iz vlade nominalnog saveznika u borbi za nezavisnost zemlje Džošuu Nkomu vođu partije ZAPU, pod optužbom za zaveru.
23.februar 1982.
Stanovništvo Grenlanda se na referendumu izjašnjava za istupanje iz Evropske zajednice.
Mart 1982
10.mart 1982.
Jugoslavija osvojila prvo mesto u evropskoj stonoteniskoj superligi.
29.mart 1982.
Umro nemački kompozitor Karl Orf, autor scenske kantate „Karmina Burana“. (Rođen: Minhen/Nemačko carstvo/Nemačka 10.jul 1895. - Umro: Minhen/Zapadna Nemačka/Nemačka 29.mart 1982.) Studirao je muziku u Minhenu, gde je i rođen, a školovanje je dovršio posle Prvog svetskog rata, u klasi kompozitora H. Kaminskog. Kao kompozitor i dirigent delovao je u mnogim nemačkim gradovima, a od 1919. godine posvetio se kompoziciji u muzičkoj nastavi. Napisao je „Muzika za decu“ namenjenu muzičkom obrazovanju dece, a kao predložak za scenska dela („Catulli Carmina“, „Antigona“, „Trionfo di Afrodite“) uglavnom je koristio antičke i srednjovekovne izvore. Bio je prvi direktor Orfovog instituta u Salzburgu, i uz kompoziciju, i dalje se bavio pedagoškim radom. Njegove kompozicije, kao i „Školsko delo", posle 2. svetskog rata naišle na veliki uspeh u čitavom svetu.
1895-1982
86
April 1982
02.april 1982.
folklandski rat
Počeo Folklandski rat - sukob Velike Britanije i Argentine oko Foklandskih ostrva. Vojna hunta Argentine je sa 10.000 vojnika napala britanski posed Folklandska (Malvinska) ostrva u Atlantskom okeanu, oko 500 kilometara jugoistočno od argentinske obale, na kojima je u tom trenutku bilo 75 britanskih vojnika. Argentinske snage je posle borbi krajem maja i u prvoj polovini juna 1982. porazilo oko 5.000 britanskih vojnika.
05.april 1982.
folklandski rat
Prvi britanski ratni brodovi isplovili ka Foklandskim ostrvima u Atlantskom okeanu koja su okupirale argentinske trupe.
18.april 1982.
Glavni grad Zimbabvea Solzberi preimenovan u Harare, na dvogodišnjicu sticanja nezavisnosti ove afričke države.
25.april 1982.
Poslednji izraelski vojnici napustili Sinaj, okončavši 15-godišnju okupaciju tog egipatskog poluostrva.
Maj 1982
02.maj 1982.
folklandski rat
Britanska podmornica potopila u Folklandskom ratu argentinsku krstaricu "General Belgrano", usmrtivši više od 350 ljudi
04.maj 1982.
folklandski rat
Argentinska armija potopila raketom britanski razarač „Šefild“, usmrtivši 20 ljudi.
06.maj 1982.
Osnovan Pozorišni muzej Vojvodine.
21.maj 1982.
folklandski rat
Britanske trupe se iskrcale na Folklandska ostrva koja je okupirala Argentina, u najvećoj vojnoj akciji Londona od Suecke krize 1956. Buenos Ajres je preduzeo vojnu akciju polažući pravo na ta ostrva u južnom Atlantiku - oko 500 kilometara od argentinske obale.
30.maj 1982.
Španija pristupa NATO paktu postavši njena šesnaesta članica.
Jun 1982
06.jun 1982.
Izrael počeo invaziju Libana u nastojanju da iskoreni izvorišta palestinskog terorizma.
10.jun 1982.
Umro nemački filmski reditelj Rajner Verner Fasbinder. (Rođen: Bad Verishofen/Zapadna Nemačka/Nemačka 31.maj 1945. - Umro: Minhen/Zapadna Nemačka/Nemačka 10.jun 1982.) Grupi istaknutih autora tzv. Novog nemačkog filma, šezdesetih godina prošlog veka, uz Vernera Hercoga i Volkera Šlendorfa, pripadao je mladi reditelj Fasbinder. Karijeru je počeo kao pozorišni glumac i reditelj, da bi kasnije, opredelivši se za film, glumio, režirao, pisao scenario, radio kao kamerman. Njegov prvi film bio je Gradska skitnica, a zatim su sledili: Gorke suze Petre fon Kant, Drugi se zove Ali, Brak Marije Braun, Lola, Lili Marlen, Trinaest meseci u godini, kao i televizijska serija Berlin Aleksanderplac, epska priča o godinama nastajanja nacizma u Nemačkoj. Oprostio se od filmske publike na Berlinskom filmskom festivalu, 1982, kada je za film Veronika Fos dobio "Zlatnog medveda". Nekoliko meseci kasnije, nađen je mrtav u svom stanu u Minhenu, a uzroci smrti ovog istaknutog nemačkog reditelja nisu rasvetljeni ni do danas.
1945-1982
37
13.jun 1982.
Umro kralj Saudijske Arabije Kalid ibn Abdul Aziz, kojeg je nasledio prestolonaslednik Fahd. (Rođen: Rijad/Sultanat Nadžd/Saudijska Arabija 13.februar 1913. - Umro: Rijad/Saudijska Arabija 13.jun 1982.) Bio je kralj Saudijske Arabije od 25. marta 1975. do svoje smrti 1982. godine, peti sin kralja Abdulaziza, osnivača moderne Saudijske Arabije. Bio je treći od šest Abdulazizovih sinova koji su bili kraljevi. Nakon što je odgajan pod brigom svog oca i obučen od strane visokih islamskih imama, Halid je vodio državne poslove u regionu Meke, što mu je dalo iskustvo u vladi. Od strane starijeg polubrata kralja Fajsala, imenovan je za prestolonaslednika i zamenika premijera 29. aprila 1964. godine. Nakon ubistva kralja Fajsala, nasledio ga je 25. marta 1975. godine. Smatralo se da je bio pošten, skroman i religiozan, što ga je izdvajalo od drugih modernih vladara dinastije Saud. Kao i njegov otac, voleo je pustinju Rub el Hali i osećao se povezanim sa nomadima i njihovim životima, zbog čega ga mnogi saudijci i dan danas visoko cene. Divili su mu se kao poštenom čoveku koji je uspeo da uspostavi dobre odnose sa tradicionalnim establišmentom Saudijske Arabije. Stoga su mu dali podršku i drugi prinčevi i moćne sile zemlje. Gadah Alghunajmi, član odbora Centra za nacionalni dijalog kralja Abdulaziza, tvrdi u svojoj doktorskoj disertaciji da je Halidova vladavina bila zlatna era i „era dobrote“ za zemlju. Kralj Halid je preminuo od srčanog udara u svojoj letnjoj palati u Taifu.
1913-1982
68
15.jun 1982.
folklandski rat
Okončan Folklandski rat pošto su se argentinske snage predale Britancima. U ratu u kojem je poginulo oko 1 000 ljudi, argentinska vojska je pokušala okupirati Folklandska ostrva (Malvini) u južnom Atlantiku.
17.jun 1982.
Predsednik Argentine general Leopoldo Galtijeri podneo ostavku posle poraza argentinske armije od britanskih trupa u Folklandskom ratu.
Jul 1982
11.jul 1982.
Umro srpski (jugoslovenski) pisac Mehmed – Meša Selimović, jedan od najvećih srpskih književnika XX veka, član Srpske akademije nauka i umetnosti. (Rođen: Tuzla/Austro-Ugarska monarhija/Federacija Bosna i Hercegovina/Bosna i Hercegovina 26.april 1910. - Umro: Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 11.jul 1982.) Završio je Filozofski fakultet u Beogradu i do Drugog svetskog rata bio je profesor u rodnoj Tuzli. Po izlasku iz ustaškog logora 1943. otišao je u partizane, a posle rata bio je direktor drame Narodnog pozorišta u Sarajevu, umetnički direktor „Bosna-filma“ i glavni urednik „Svjetlosti“. Zbog progona kojem su ga podvrgli bosanski političari, najviše zbog toga što je sebe definisao kao srpskog pisca, prešao je u Beograd i u njemu ostao do smrti. Autor je jednog od najznačajnijih romana srpske literature "Derviš i smrt", koji se odlikuje osobenošću tretiranja teme, čovekovog života u tragičnim okolnostima i refleksijama o ljudskoj egzistenciji. Selimović je jedna od najbitnijih pojava srpske književnosti uopšte. Autor je brojnih eseja, studija i nekoliko filmskih scenarija. Književna nagrada koja nosi Selimovićevo ime ustanovljena je 26.aprila 1988. Neka od njegovih dela: romani“Derviš i smrt“, „Tišina“, „Tvrđava“, „Magla i mjesečina“, „Krug“ (nedovršen), zbirke pripovedaka „Prva četa“, „Tuđa zemlja“, studija „Za i protiv Vuka“, eseji „Pisci, mišljenja, razgovori“, memoarska proza „Sjećanja“, nekoliko filmskih scenarija itd.
1910-1982
72
20.jul 1982.
U eksplozijama koje su teroristi Irske republikanske armije postavili u "Hajd parku" i "Ridžents parku" u centru Londona poginulo 10 britanskih vojnika.
25.jul 1982.
Vođa Palestinske oslobodilačke organizacije (PLO) Jaser Aarafat potpisao u Bejrutu deklaraciju kojom je prihvatio rezolicije UN o pravu Izraela na postojanje.
Avgust 1982
12.avgust 1982.
Umro američki filmski i pozorišni glumac Henri Fonda, jedna od najupečatljivijih fizionomija svetskog filma, čiju glumu je odlikovala prefinjenost i diskrecija. (Rođen: Grand Ajland/Nebraska/Sjedinjene Američke Države 16.maj 1905. - Umro: Los Anđeles/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 12.avgust 1982.) Henri Fonda je bio potomak holandskih doseljenika, osnivača gradića Fonda kraj Njujorka. Od 1929. godine do 1934. godine je glumio na Brodveju, a na film je došao nakon zapažene uloge u komadu Farmer se ženi po kojem je 1935. godine snimljen i istoimeni film. Njegov uspon u Holivudu je bio munjevit. Bio je jedan od omiljenih glumaca Džona Forda, a sarađivao je i sa drugim vrhunskim režiserima. Krajem 1942. godine je otišao kao mornarički oficir na Pacifik i iz rata se vratio sa odlikovanjima. Pri kraju četrdesetih godina, razočaran stanjem u Holivudu, posvetio se isključivo pozorištu i od 1949. godine do 1955. godine je ponovo igrao na Brodveju. Nakon trijumfa s Gospodinom Robertsom iz 1955. godine, vratio se na film i ubrzo učvrstio raniju popularnost. Godine 1978, dodeljena mu je nagrada za životno delo Američkog filmskog instituta, a neposredno pred smrt, 1981. godine, dobio je svog jedinog Oskara za ulogu u filmu Na Zlatnom jezeru, poslednjem od više od 80 koliko ih je snimio. Sa velikim uspehom igrao je u brodvejskim pozorištima u Njujorku, takođe i u TV serijama. Ostali filmovi: „Farmer se ženi“, „Na krilima jutra“, Mladi Linkoln“, „Plodovi gneva“, „Na apačkoj granici“, „Rat i mir“, „Samo jednom se živi“, „Bura nad Vašingtonom“, „Ubica na konju“ itd.
1905-1982
77
17.avgust 1982.
Pojavio se prvi CD izrađen u fabrici "Filips" u Nemačkoj.
23.avgust 1982.
Umro brazilski filmski režiser, scenarista i producent Alberto de Almeida Kavalkanti, koji je između dva svetska rata, radeći u Evropi, znatno uticao na francusku filmsku avangardu i englesku dokumentarističku filmsku školu. (Rođen: Rio de Žaneiro/Brazil 06.februar 1897. - Umro: Pariz/Francuska 23.avgust 1982.) Neki od njegovih filmova: „Ivet“, „Voz bez očiju“, „Kapetan Frakas“, „Odmor đavola“, „Smrt noći“, „Pesma mora“, „zemlja je uvek zemlja“ itd.
1897-1982
85
26.avgust 1982.
Argentinska vlada ukinula zabranu delovanja političkih partija.
29.avgust 1982.
Umrla švedska glumica Ingrid Bergman, koja je svetsku slavu stekla filmovima snimljenim u SAD. (Rođena: Stokholm/Švedska 29.avgust 1915. - Umrla: London/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 29.avgust 1982.) Bergman je rođena u Stokholmu, Švedska, 29. avgusta 1915. godine u porodici Šveđanina Justus Samuela Bergmana i Nemice Friedel Adler Bergman. Kad su joj bile samo tri godine, majka joj je umrla. Otac joj je preminuo kad joj je bilo trinaest. Poslana je da živi sa tetkom, koja je umrla od srčanih komplikacija samo šest meseci kasnije. Odgojili su je druga tetka i tetak, koji su imali petero dece. Sa 17 godina se prijavila u Kraljevsko dramsko pozorište u Stokholmu, gde je i primljena. Tokom prvog letnog raspusta, angažovao ju je švedski filmski studio, pa je napustila kraljevsko pozorište nakon samo godinu dana kako bi se mogla posvetiti filmu. Dana 10. jula 1937. godine, sa 21 godinom, udala se za zubara, Petter Lindström (koji će kasnije postati neurohirurg), a 20. septembra 1938. godine je rodila kćer, Piu Lindström. Nakon desetak filmova u Švedskoj i jednog u Nemačkoj, Bergmanovu je angažovao holivudski producent David O. Selznick kako bi nastupila u engleskoj verziji njenog švedskog filma iz 1936. godine, Intermeco. Film je ostvario veliki uspeh, a Bergman je postala zvezda. Ono što ju je odvajalo od ostalih holivudskih ženskih zvezda tog vremena bilo je to što nije htela promeniti ime, njen prirodni izgled bez puno šminke, te to što je bila jedna od najviših glavnih glumica. Ingrid Bergman je preminula na svoj 67. rođendan u Londonu, nakon duge bitke sa rakom dojke. Telo joj je kremirano u Švedskoj. Većina pepela je razasuta u more, dok je ostatak pokopan u Stokholmu, uz njene roditelje. Filmovi: "Dr Džekil i gospodin Hajd", "Za kim zvona zvone", "Plinsko svetlo" (Oskar), "Ozloglašena", "Trijumfalna kapija", "Jovanka Orleanka", "Stromboli", "Evropa 51", "Mi žene", "Helena i muškarci", "Anastasija" (Oskar), "Intermeco", "Volite li Bramsa", "Poseta", "Begunac u Beču", "Kazablanka" (Oskar).
1915-1982
67
Septembar 1982
01.septembar 1982.
Umro poljski političar Vladislav Gomulka, vođa Poljske radničke partije, komunističke orjentacije, od 1943. do 1948. i od 1956. do 1970. (Rođen: Krosno/Austro-Ugarska monarhija/Poljska 06.februar 1905. - Umro: Konstancin/Poljska 01.septembar 1982.) Član Komunističke partije Poljske postao je 1926. godine. Nakon jednogodišnjeg boravka u Sovjetskom Savezu 1934, po povratku u Poljsku je osuđen na robiju, koju je izdržavao sve do početka Drugog svetskog rata. Tokom rata je postao uticajan poljski komunist do te mere da je uverio Staljina da mu dopusti osnivanje poljske komunističke partije pod imenom Poljska radnička partija. Učestvovao je u dolasku komunista na vlast u Poljskoj nakon rata i u tom periodu bio zamenik premijera Privremene vlade Republike Poljske 1945. godine. Prvi put sa dužnosti generalnog sekretara smenjen je 1948. u vreme jačanja staljinizma a drugi put je krajem 1970. sam podneo ostavku, pod pritiskom radničkih nemira. Iako je tokom prvih godina svoje vladavine bio veoma popularan među narodom, od 1960-ih je postao konzervativan pod sve većim sovjetskim uticajem. Podupirao je progone studenata, inteligencije i pripadnika Rimokatoličke crkve. Godine 1968. poveo je žestoku anticionističku kampanju zbog protivljenja sovjetskog bloka Šestodnevnom ratu (iako mu je žena bila Jevrejka). Iste je godine učestvovao u invaziji Varšavskog pakta na Čehoslovačku. U decembru 1970. bio je nateran u penziju usled izbijanja nemira lučkih radnika u poljskim primorskim gradovima. U zvaničnoj verziji povukao se iz zdravstvenih razloga, iako je zapravo uistinu pretrpeo srčani udar. Njegovo mesto preuzeo je mlađi Edvard Gjerek i stanje u zemlji se smirilo. Vladislav Gomulka umro je od raka . Memoari su mu objavljeni 1994. godine.
1905-1982
77
14.septembar 1982.
Dan posle automobilske nesreće, umrla princeza Grejs od Monaka, bivša američka filmska glumica Grejs Keli. (Rođena: Filadelfija/Pensilvanija/Sjedinjene Američke Države 12.novembar 1929. - Umrla: Monte Karlo/Monako 14.septembar 1982.) Grejs Patriša Keli rođena je u imućnoj porodici irskog i nemačkog porekla. Njen otac Džon B. „Džek“ Keli bio je profesionalni sportista, osvajač tri zlatne olimpijske medalje u veslanju, a kasnije je postao vlasnik jedne uspešne građevinske firme, dok je njena majka Margaret Medžor predavala psihologiju na Univerzitetu u Pensilvaniji. Grejs Keli smatra se jednom od najvećih ikona filma i mode svih vremena. Glumačku karijeru otpočela je ulogama u pozorištu i na televiziji, a 1951. ostvarila je i svoju prvu ulogu na velikom platnu u filmu Četrnaest sati. Širu popularnost stekla je 1952. nakon uloge u vesternu Tačno u podne, u kom joj je partner bio Gari Kuper. Naredne godine je, zajedno sa Klarkom Gejblom i Avom Gardner, snimila film Mogambo koji joj je doneo nagradu Zlatni globus za najbolju sporednu glumicu, kao i prvu nominaciju za Oskara. Početkom 1955. Kelijeva je osvojila Oskara za najbolju glavnu glumicu i Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu za ulogu u drami Provincijalka. Kelijeva je bila poznata i kao muza britanskog reditelja Alfreda Hičkoka, sa kojim je snimila filmove Pozovi M radi ubistva, Prozor u dvorište i Drž'te lopova. Poslednju ulogu ostvarila je u filmu Visoko društvo 1956. godine. U aprilu 1956. godine Grejs Keli se udala za Renijea III, kneza od Monaka, postavši Grejs, kneginja od Monaka, nakon čega je napustila glumačku karijeru. Par je dobio troje dece - Karolinu, Alberta i Stefani. 13. septembra 1982, vraćajući se u Monako iz Francuske zajedno sa kćerkom Stefani, Kelijeva je doživela moždani udar i izgubila kontrolu nad volanom. Preminula je dan kasnije, a sahranjena je 18. septembra. Godine 1999, Američki filmski institut postavio ju je na 13. poziciju liste 100 najvećih filmskih zvezda svih vremena.
1929-1982
52
U eksploziji bombe koju su u središte libanske Hrišćanske partije Falange podmetnuli islamski teroristi, poginuo predsednik Libana Bešir Džemail i još 20 ljudi.
18.septembar 1982.
Libanska hrišćanska milicija okončala masakr u palestinskim izbegličkim logorima Sabra i Šatila u Bejrutu, tokom kojeg su ubijene stotine ljudi, revanširajući se tako islamskim teroristima koji su četiri dana ranije ubili lidera hrišćana i novoizabranog predsednika Libana Bešira Džemaila.
19.septembar 1982.
Stvoren kompjuterski simbol "smajli". Profesor sa univerziteta u Pitsburgu, kompjuterski stručnjak Skot Fahlman tvrdi da je prvi zvanično upotrebio "smajlija".
23.septembar 1982.
Novi lider libanskih hrišćana Amin Džemajel izabran za predsednika Libana, devet dana pošto su islamski teroristi ubili šefa države, njegovog brata Bešira.
Oktobar 1982
01.oktobar 1982.
Vođa desničarske Hrišćansko-demokratske unije Helmut Kol postao šesti kancelar Zapadne Nemačke, nasledivši socijaldemokratu Helmuta Šmita.
10.oktobar 1982.
SAD nametnule sankcije Poljskoj zbog odluke poljske vlade da zabrani sindikat "Solidarnost".
16.oktobar 1982.
Umro italijanski operski pevač Mario del Monako, nazvan „tenorom epohe“. (Rođen: Firenca/Kraljevina Italija/Italija 27.jul 1915. - Umro: Mestre/Italija 16.oktobar 1982.) Umetničku karijeru počeo je 1941. u Milanskoj skali. Zahvaljujući izuzetnom glasu i izvanrednom osećaju za scenski nastup stekao je ogromnu popularnost kao i nepodeljenu podršku kritike. Muzički kritičar lista “Koriere Adriatiko“ iz Ankone napisao je jula 1929. godine: "Na svom muzičkom krštenju četrnaestogodišnji Mario del Monako otkrio je sinoć, u teatru "Đilji" u Mondolfiju, pevajući nekoliko romansi, snažan, melodičan, muzikalan tenor. Pevač velike nade! Fenomen, koji će jednog dana, verovatno, postati velikan!" Upravo to se i ostvarilo: nanadmašni Otelo, Radames, Manriko, Don Hoze, Andrea Šenije, Eneja. Tokom svoje karijere postao je kralj tenora. Osvojio je svet bronzanim mediteranskim glasom, interpretacijom, glumom, scenskim nastupom, ličnim šarmom. Nastupao je u najčuvenijim operskim kućama sveta od Milanske skale, preko Rima, Napulja, Stokholma, do njujorškog Metropolitena. Više puta gostovao je u Beogradu, gde ga je publika dočekivala ovacijama. Vrhunac Del Monakove kreacije nesumnjivo je Verdijev "Otelo". Tu tešku tenorsku rolu tumačio je 427 puta. Po sopstvenoj želji, sahranjen je u odori komandanta venecijanske flote, Otela.
1915-1982
67
18.oktobar 1982.
Umro francuski državnik Pjer Mendes Frans vođa levog krila Radikalsocijalističke partije, koji je postavši predsednik vlade Francuske 1954.godine, okončao francusku vojnu intervenciju u Indokini. (Rođen: Pariz/Francuska 11.januar 1907. - Umro: Pariz/Francuska 18.oktobar 1982.) Vlast je izgubio već naredne 1955.godine zbog privrednih problema i pobune u Alžiru. Tokom Drugog svetskog rata do 1942. borio se u Pokretu otpora da bi se potom prebacio u London učestvujući u vazduhoplovnim akcijama saveznika u sastavu bombarderske grupe „Loren“.
1907-1982
75
Novembar 1982
01.novembar 1982.
Umro američki filmski režiser King Volis Vidor, čiji nemi film "Gomila" filmska kritika smatra jednim od remek dela svetske kinematografije. (Rođen: Galveston/Teksas/Sjedinjene Američke Države 08.februar 1894. - Umro: Paso Lobres/Kalifornija/Sjedinjene Američke Države 01.novembar 1982.) Veliki uspeh postigao je i filmom "Haleluja" u kojem su glavne uloge igrali crnci. Ostali filmovi: "Velika parada", "Hleb naš nasušni", "Citadela", "Dvoboj na suncu", "Rat i mir".
1894-1982
88
05.novembar 1982.
Umro francuski filmski režiser, scenarista i glumac Žak Tati, satiričar, komediograf. (Rođen: Le Pek/Francuska 09.oktobar 1907. - Umro: Pariz/Francuska 05.novembar 1982.) Neki od filmova koje je režirao i u kojima je glumio: „Moj ujak“ (Oskar), „Praznični dan“, „Odmor gospodina Iloa“, „Saobraćajna gužva“ itd.
Na reci Parana na brazilsko-paragvajskoj granici puštena u rad hidroelektrana „Itaipu“, tada najveća na svetu.
1907-1982
75
10.novembar 1982.
Umro ruski i sovjetski državnik Leonid Iljič Brežnjev, predsednik Prezidijuma Vrhovnog sovjeta Sovjetskog Saveza, generalni sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije, koji je najvišu vlast u SSSR-u zadobio 1964. zbacivanjem Nikite Hruščova i držao je do smrti 1982. (Rođen: Kamenskoje/Ruska Imperija/Ukrajina 19.decembar 1906. - Umro: Moskva/Sovjetski Savez/Rusija 10.novembar 1982.) Kako su njegovi roditelji, Ilija i Natalija Brežnjev, bili ukrajinske nacionalnosti, on je zadržao tamošnje manire i narječje ceo život, a kao Ukrajinac se izjašnjavao sve do 1952. U svom rodnom gradu je završio školovanje za metalurga. Radio je kao inženjer i direktor u tehničkoj školi u Ukrajini. Tokom toga školovanja u svojoj 16 godini Brežnjev je pristupio Komsomolu, a u punopravno članstvo KPSS je primljen 1931. Ta 1931. godina na kraju postaje tačka velikog obrata njegovog života kada upoznaje Nikitu Hruščova pod čijom zaštitom će mu karijera iznenada procvetati. Od 1963. godine većina članova Politbiroa (tada se zvao Prezidijum) je došla do zaključka kako Hruščov više šteti nego koristi državi. Hruščov je smenjen 1964. i na njegovo mesto došao je Brežnjev. Tokom Praškog proleća 1968. godine Brežnjev je organizovao vojnu intervenciju za povratak konzervativne vlade nakon čega je objavio svoju doktrinu. Doprineo je uspostavljanju dijaloga sa SAD posle dugog perioda hladnih odnosa, ali je najviše zapamćen po onemogućivanju promena nagoveštenih u Hruščovljevo vreme, što je imalo ozbiljne posledice po budućnost Sovjetskog Saveza. Dok je potpisivao sporazum SALT II i nelegalno slao sovjetsku vojsku u Avganistan (bez dopuštenja Politbiroa) nije razmišljao o posledicama po ekonomiju koja je upala u stagnaciju i nije mogla pratiti razvoj kapitalističkih društava. Kvalitet i uticaj njegove vladavine je i dalje predmet debate brojnih istoričara.
1906-1982
75
12.novembar 1982.
Jurij Andropov izabran za generalnog sekretara Centralnog Komiteta Komunističke partije Sovjetskog Saveza, dva dana posle smrti Leonida Brežnjeva.
Decembar 1982
02.decembar 1982.
Ugrađeno prvo veštačko srce u svetu od poliuretana, na klinici Univerziteta Juta, od strane tima hirurga predvođenih dr Vilijamom de Vrisom, u američkom gradu Solt Lejk Siti. Pacijent, penzionisani zubar Barni Klark, živeo je sa tim srcem 112 dana.
10.decembar 1982.
Dvojica sovjetskih kosmonauta vratila se na Zemlju posle rekordnih 211 dana provedenih u vasioni u brodu „Saljut 7“.
Potpisana međunarodna Konvencija o pravu mora.
13.decembar 1982.
U zemljotresu u Severnom Jemenu, u provinciji Damar, stotinak kilometara jugoistočno od glavnog grada Sane, poginulo oko 3.000 ljudi.
20.decembar 1982.
Umro srpski (jugoslovenski) kompozitor Milan Ristić, član Srpske akademije nauka i umetnosti. (Rođen: Beograd/Kraljevina Srbija/Srbija 18.avgust 1908. - Umro:Beograd/SFR Jugoslavija/Srbija 20.decembar 1982.) Studirao je u Beogradu, Parizu i Pragu. Bio je učenik Miloja Milojevića i Josipa Slavenskog. Neka od dela: devet simfonija, „Muzika za kamerni orkestar“, „Simfonijske varijacije“, koncerti za violinu, za klavir, za kamerni orkestar, za klarinet, kamerne, klavirske i vokalne kompozicije.
1908-1982
74
Umro poljsko-američki pijanista jevrejskog porekla Artur Rubinštajn, tvorac modernog pijanizma. (Rođen: Lođ/Ruska Imperija/Poljska 28.januar 1887. - Umro: Ženeva/Švajcarska 20.decembar 1982.) Rubinštajn je bio čudo od deteta i svoj prvi javni nastup imao je već sa pet godina. Studirao je u Varšavi i Berlinu. Rubinštajn je debitovao u Berlinu sa tada slavnim violinistom i dirigentom Jozefom Joakimom. Svirajući na koncertnim podijumima širom sveta dela Baha, Mocarta, Betovena, Lista, a naročito Šopena, Rubinštajn je demistifikovao pijanističku umetnost, odbacujući tvrdnje da biti pijanista znači voditi asketski život. Mekan ton, bogata interpretativna imaginacija, poštovanje notnog teksta i objektivan pristup autoru i delu, karakteristike su njegovog odnosa prema muzici koju je izvodio. Pri kraju života, iako slep, svirao je po sećanju, gotovo do poslednjeg dana, sačuvavši tako njemu svojstvenu neverovatnu životnu energiju i optimizam. Napisao je memoarsko delo „Godine moje mladosti“.
1887-1982
95
24.decembar 1982.
Umro francuski pisac, pesnik i istoričar Luj Aragon, najpre dadaista, potom nadrealista, koji se posle kongresa revolucionarnih pisaca u Harkovu 1930. opredelio za socrealizam. (Rođen: Pariz/Francuska 03.oktobar 1897. - Umro: Pariz/Francuska 24.decembar 1982.) Komunističkoj partiji Francuske pristupio je 1927. učestvovao je u građanskom ratu u Španiji i u francuskom Pokretu otpora u Drugom svetskom ratu. Neka od dela: zbirke pesama „Vatra radosti“, „Ura Ural“, „Oči sećanja“, „Elza“, romani „Seljak iz Pariza“, „Gospodske četvrti“, „Sveta nedelja“, eseji „Komunistički čovek“, „Sovjetska književnost“, „O Stendalu“ itd.
1897-1982
85