VREMEPLOV
2013 - 2014
2013
Januar 2013
11.januar 2013.
Francuska vojska je započela petomesečnu vojnu operaciju u ratu u Maliju sa ciljem, kako je zvanično rečeno, uklanjanja islamističkih i separatističkih pobunjenika u severnom Maliju.
16.januar 2011.
39 stranih radnika i jedan čuvar su poginuli u talačkoj krizi u postrojenju za vađenje prirodnog gasa u Alžiru.
Februar 2013
08.februar 2013.
Umro srpski (jugoslovenski) pozorišni, filmski i TV glumac Josif Tatić. (Rođen: Novi Sad/FNR Jugoslavija/Srbija 13.april 1946. - Umro: Beograd/Srbija 08.februar 2013.) Rođen u glumačkoj porodici, njegovi roditelji Branko i Hristina su takođe bili glumci. Studirao je glumu na Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju u Beogradu. Od 1968. godine bio je član Jugoslovenskog dramskog pozorišta, ali je igrao i u drugim pozorištima u zemlji, u SKC-u, Zvezdari teatru, Narodnom pozorištu u Beogradu, kao i u Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu. Mada je odigrao brojne uloge u pozorištu, na filmu i televiziji, šira publika će ga pamtiti po ulogama Slobodana Mihajlovića u predstavi „Šovinistička farsa“, Božidara Soldatovića „Jataganca“ u seriji „Bolji život“ i Tanasija Vitorovića u seriji „Grlom u jagode“. Za ulogu oca u predstavi Hadersfild dobio je 2006. godine nagradu Zoranov brk. Josifa Tatića zauvek ćemo pamtiti po legendarnim ulogama u ostvarenjima koja i danas rado gledamo. Specijalno vaspitanje, Petrijin venac, Balkan Ekspres, Jagode u grlu, Tesna koža, Poslednji krug u Monci, Bolji život, Hajde da se volimo, Balkanski špijun, Profesionalac, Šovinistička farsa i Vizantijsko plavo samo su neka od njih...Pored glume, u mladosti je trenirao boks, što je dodatno obogatilo njegovu ličnost i fizičku spremnost. Njegova ćerka, Jelisaveta Tatić-Čuturilo, je poznata srpska kostimografkinja. Imao je i mlađu ćerku, Hristinu Tatić koju je dobio u 58-oj godini života. Josif Tatić je bio pravi boem i nije krio da voli dobru kapljicu. Godinama je pokušavao da ostavi cigarete i alkohol i poslednjih pet godina života pio je samo crno vino. Ipak, zdravlje mu je tada bilo već ozbiljno ugroženo. Glumac je preminuo iznenada u snu 8. u svom domu u Beogradu. Kremiran je i sahranjen na beogradskom Novom groblju.
1946-2013
66
13.februar 2013.
Umro srpski (jugoslovenski) glumac, televizijski voditelj, novinar i urednik Miloje Mića Orlović, urednik RTB-a i prvi voditelj TV dnevnika. (Rođen: Valjevo/ Kraljevina Jugoslavija/Srbija 28.maj 1934. - Umro: Beograd/Srbija 13.februar 2013.) Rođen je u porodici Sekule i Stane Orlović. Porodica Orlović vodi poreklo iz sela Gornji Strmac u opštini Zubin Potok. Odrastao je u Prištini i Valjevu zajedno sa mlađim bratom Draganom koji se kasnije takođe bavio novinarstvom i jedno vreme bio urednik dnevnog lista „Politika Ekspres“. Završio je Valjevsku gimnaziju. Dva puta se ženio, a iz prvog braka ima jednu kćer. Karijeru je započeo kao student u radiju Studentski Grad, nastavivši je u Televiziji Beograd gde je postao jedan od najpoznatijih voditelja. U istoriji srpske i jugoslovenske televizije ostaće upamćen kao prvi voditelj TV Dnevnika. Završio je Filološki fakultet u Beogradu. Tokom studija je radio kao sportski novinar. Bio je standardni reprezentativac studentske košarkaške reprezentacije Jugoslavije koju je tih godina oformio i sa uspehom vodio Ranko Žeravica. Početkom maja 1958. godine, Mića Orlović je u toku gostovanja velikana pozorišne scene iz Beograda u Zagrebu, učestvovao u realizaciji prvog televizijskog prikaza u okviru razmene TV novinara Beograda i Zagreba. Televizija Beograd je 23. avgusta 1958. godine emitovala prvi TV Dnevnik informativno-političkog programa čiji je spiker bio Mića Orlović. Ostvario je više od 170 reportaža, kao i 300 intervjua, preko 200 TV reportaža, 80 radio emisija, 1300 TV emisija. Glumio je u 17 domaćih i stranih filmova. Preminuo je u domu za stare u kome je proveo desetak poslednjih dana života. Sahranjen je 16. februara 2013. godine u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju u Beogradu. Ispred zgrade RTS, Takovska 10 u Beogradu, podignut mu je spomenik 23. avgusta 2019. godine.
1934-2013
78
Mart 2013
28.mart 2013.
Umro slovenački (jugoslovenski) skijaš Boris Strel, evropski juniorski šampion u veleslalomu, osvajač prve jugoslovenske medalje na svetskim prvenstvima u skijanju. (1959-2013 -53-)
30.mart 2013.
.png){kind=logo}
Umro vođa baskijske separatističke organizacije ETA Havijer Lopes Penja, alias Tieri. (1958-2013 -55-)
April 2013
02.april 2013.
Umrla Džejn Henson, američka lutkarka, dizajner TV serije "Mapeti". (1934-2013 -78-)
08.april 2013.
Umrla državnica Margaret Hilda Roberts, poznatija kao Margaret Tačer, prva žena premijer u istoriji velike Britanijei - na tom položaju bila najduže od svih dotadašnjih premijera u XX veku. (Rođen: Grantam/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 13.oktobar 1925. - Umro: London/Engleska/Ujedinjeno Kraljevstvo 08.april 2013.) Premijersku funkciju Ujedinjenog Kraljevstva je obavljala od 1979. do 1990. godine. Poznata je po nadimku "Čelična lejdi" zbog svoje odlučnosti i čvrstih stavova u politici. Provela je detinjstvo u Grantamu, gde je njen otac posedovao prodavnicu duvana i dućan robe široke potrošnje. Studirala je hemiju na Oksfordu, gde je postala predsednica Konzervativnog udruženja. Nakon diplomiranja 1947. godine, radila je kao hemičar pre nego što se posvetila politici. Prvi put se kandidovala za mesto poslanika 1950. godine, ali nije uspela. Postala je poslanik tek 1959. godine, predstavljajući Finčli. Za ministra obrazovanja postavljena je 1970. godine, a 1975. godine postaje vođa Konzervativne stranke. Na vlast je došla 4. maja 1979. godine, nakon što je njena stranka osvojila izbore. Tokom svog mandata, fokusirala se na privatizaciju i smanjenje državne intervencije u ekonomiji. Njena popularnost u prvim godinama na funkciji je opala usred recesije i rastuće nezaposlenosti. Pobeda u Foklandskom ratu 1982. i ekonomija koja se oporavlja dovela je do ponovnog oživljavanja podrške, što je rezultiralo njenim ponovnim izborom 1983. godine. Preživela je pokušaj atentata od strane Privremene IRA u bombaškom napadu na hotel u Brajtonu 1984. i ostvarila političku pobedu protiv Nacionalne unije rudara u štrajku rudara 1984–85. Igrala je ključnu ulogu u Hladnom ratu, blisko sarađujući sa američkim predsednikom Ronaldom Reganom. Ostavku je podnela 28. novembra 1990. godine, suočena sa unutrašnjim pritiscima unutar svoje stranke. Nakon povlačenja iz politike, pisala je knjige i održavala javne govore. Umrla je od moždanog udara u hotelu Ric u Londonu u 88. godini.
1925-2013
87
30.april 2013.
Abdicirala holandska kraljica Beatriks, prepustivši presto najstarijem sinu, Viljemu-Aleksandru, nakon 33 godine vladavine. Holandsku kraljevsku porodicu Oranž-Nasau prethodno su tokom više od 120 godina na prestolu te zemlje predstavljale žene.
Maj 2013
06.maj 2013.
Umro Đulio Andreoti, prvak italijanskih Hrišćanskih demokrata i neka vrsta "sive eminencije" italijanske politike u vreme "Hladnog rata" - čak u sedam navrata obavljao je visoke funkcije među kojima i tri puta funkciju predsednika vlade Italije. (1919-2013 -94-) Bio je član centrističke partije Hrišćanska demokratija, koji je tri puta bio premijer Republike Italije - od 1972. do 1973. godine, od 1976. do 1979. i od 1989. do 1992. godine. Pored toga, dva puta je biran za ministra unutrašnjih poslova (1954. i 1978. godine), bio je ministar odbrane (1959 - 1966. i 1974) i ministar inostranih poslova (1983-1989), a 1991. godine je postao doživotni senator. Radio je kao novinar i pisac.
19.maj 2013.
.jpg){kind=small}
Mitropolija crnogorsko-primorska ustanovila datum praznovanja mitropolita Petra Drugog Petrovića Njegoša kao svetitelja.
Jun 2013
06.jun 2013.
Umrla američka glumica i šampionka u plivanju Ester Vilijams - svetsku slavu donela joj je uloga u mjuziklu "Bal na vodi". (1921-2013 -91-) Vilijamsova je pre svoje dvadesete godine postavila nekoliko nacionalnih rekorda u plivanju takmičeći se za klub iz Los Anđelesa. Početak Drugog svetskog rata ju je sprečio da učestvuje na Letnjim olimpijskim igrama 1940. Posle toga potpisuje ugovor sa filmskim studijom MGM, za koji tokom četrdesetih i pedesetih godina snima tzv. "mjuzikle na vodi“. Nakon raskida ugovora snima nekoliko neuspešnih filmova, pa odlučuje da se povuče sa filma. Zatim je otpočela novu karijeru poslovne žene tako što je pozajmila svoje ime liniji kupaćih kostima i bazena i snimala kratke filmove učeći decu da plivaju.
27.jun 2013.
Škotski parlament doneo odluku da se osobama starim 16 i 17 godina dodeli pravo glasa na referendumu o nezavisnosti od Ujedinjenog kraljevstva, planiranom za septembar 2014. Za novu meru, svojevrsni presedan, glasala su 103 poslanika, dok je 12 bilo protiv.
Jul 2013
02.jul 2013.
Umro američki kompjuterski programer i pronalazač norveškog porekla Engelbart Daglas, koji je sa Vilijemom Inglišom konstruisao kompjuterski miš. (1925-2013 -88-) Na Stanfordu, zajedno sa svojim saradnicima svojoj laboratoriji, uveo upotrebu više „prozora” i razvio „ARPANET”, državnu mrežu za povezivanje naučnih istraživača, od koje je kasnije nastao internet. Na konferenciji o računarima 1968. u San Francisku javno je demonstrirao miš i video-telekonferencije, uspostavivši komunikaciju sa svojim osobljem u laboratoriji pomoću modema sopstvene izrade.
23.jul 2013.
Umro Dragan Babić, srpski (jugoslovenski) novinar, prevodilac i pisac -najpoznatiji kao autor i voditelj televizijskih emisija, poput serijala "Dvogled", "Kino-oko", "Umeće življenja". (1937-2013 -75-) Dragan Babić bio je novinar specifičnog šarma i retke intelektualne snage i ostavio izuzetan trag u istoriji srpskog novinarstva. Objavio je neku vrstu introspektivnih sećanja: "Putovanje na kraj jezika".
Avgust 2013
08.avgust 2013.
Umrla američka glumica Karen Blek - poznata po ulogama u horor filmovima. (1939-2013 -74-) Probila se na samom kraju 60-ih ulogom u filmu "Goli u sedlu". Usledile su brojne filmske uloge: "Pet lakih komada", "Nešvil", "Veliki Getsbi", "Aerodrom 1975", "Porodična zavera", ukupno u preko 100 filmova. Radila je i kao scenarista i dramaturg: "Missouri Waltz", "A View of the Heart". Na filmu je debitovala 1959. Udavala se četiri puta. Osvojila je dva Zlatna globusa, a 1970. je bila nominovana i za Oskar za najbolju sporednu glumicu u filmu Pet lakih komada (Five Easy Pieces).
09.avgust 2013.
Palata Srbija, nekada zgrada SIV-a, odnosno formalno Palata Federacije, u Novom Beogradu, odlukom Vlade Srbije dobila status spomenika kulture. Monumentalno zdanje projektovano u obliku slova H, površine 5.500 kvadrata sa 744 prostorije, ima posebno vredan enterijer u čijem su nastanku, odnosno dekorisanju, učestvovali brojni znameniti umetnici negdašnje Jugoslavije, poput Petra Lubarde, Mladena Srbinovića, Mila Milunovića, Đorđa Andrejevića Kuna, Marija Pregelja, Save Sandića, Ratomira Gligorijevića.
10.avgust 2013.
U seriji čak 12 bombaških napada u pretežno šiitskim četvrtima Bagdada ubijeno 57 ljudi, dok ih je preko stotinu povređeno. Crni bilans terorističkih napada tog dana, širom Iraka, bio je ukupno čak 77 mrtvih i oko 200 povređenih.
U Indoneziji, na ostrvu Palue, proradio vulkan Rokatenda. Posle prvih žrtava usledila je evakuacija hiljada stanovnika tog ostrva, smeštenog u provinciji Istočna Nusa Tengara. U Indoneziji postoje desetine povremeno aktivnih vulkana, među kojima je najnezgodniji Merapi u centralnom delu ostrva Java. U nizu velikih erupucija tog vulkana 2010. poginulo je više od 350 ljudi.
21.avgust 2013.
Spomenik Crvenoj armiji u centru Sofije, Bugarska, osvanuo ofarban u ružičastu kao gest "umetničkog izvinjenja" zbog bugarskog učešća u vojnoj intervenciji zemalja Varšavskog pakta protiv Čehoslovačke 1968. kada je ugušeno "Praško proleće".
23.avgust 2013.
U dve eksplozije ispred džamija u Tripoliju, u severnom Libanu, poginulo 47 osoba a najmanje 200 je povređeno. Eksplozije ispred Takva džamije i al-Salam džamije najkrvaviji su napadi u Libanu od građanskog rata u toj zemlji 1975-1990. godine.
Septembar 2013
01.septembar 2013.
Stupio na snagu Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju Srbije i Evropske unije.
02.septembar 2013.
Američka plivačica Dajan Nijad postala je prva osoba koja je uspela da prepliva od Kube do Floride bez zaštitnog kaveza za ajkule. Trasu dužine 177 kilometara Nijad je preplivala za 53 sata. Bio je to njen peti pokušaj.
03.septembar 2013.
Broj izbeglih iz Sirije, kao posledica dvoipogodišnjeg građanskog rata, premašio dva miliona, saopštio je Komesarijat za izbeglice UN (UNHCR).
04.septembar 2013.
Nemački Ustavni sud odbio tužbu koju su podnele porodice žrtava vazdušnog napada NATO na most u Varvarinu, uz obrazloženje da obeštećenje mogu zahtevati države, ali ne i privatna lica. U napadu aviona NATO 30. maja 1999, poginulo je 10, a povređeno 30 civila, od čega 17 teško.
Merenja radijacije oko cisterni sa radioaktivnom vodom u oštećenoj nuklearnoj elektrani Fukušima u Japanu, i nakon dve i pogodine od tragedije, pokazala da je radioaktivnost dostigla najviši nivo, od čak 2.200 milisiverta, objavilo japansko regulatorno telo za nuklearnu energiju. Razorni zemljotres i cunami koji je presudno oštetio Fukušimu dogodili su se marta 2011.
12.septembar 2013.
Umro američki inženjer Rej Dolbi, tvorac "Dolbi sistema" za redukciju šuma na audio snimcima. (1933-2013 -80-)
16.septembar 2013.
U zgradi komande mornarice, u Vašingtonu, Aron Aleksis, bivši vojnik, ubio 12 osoba, dok je osam povređeno. Poslednja, trinaesta žrtva, bio je sam napadač, čiji su motivi ostali nejasni. Bio je to drugi najsmrtonosniji napad u vojnim objektima u SAD, posle Fort Huda, novembra 2009.
18.septembar 2013.
Državni dug SAD dostigao nivo od 73 odsto bruto društvenog proizvoda (BDP), što je maksimum u istoriji te zemlje, ako se izuzme vreme Drugog svetskog rata, navedeno je u izveštaju Budžetskog komiteta Kongresa. Krajem 2007. nivo državnog zaduženja bio je 50 odsto niži.
21.septembar 2013.
Započeo oružani napad u tržnom centru Vestgejt, u Najrobiju, Kenija - u napadu, zaključno sa 24. septembrom, poginulo 67 osoba, uključujući 4 napadača, a 175 povređeno. Iza napada je stajala Islamistička grupa Al - Šabab, u znak odmazde za raspoređivanje kenijske vojske u Somaliji.
23.septembar 2013.
Britanka Sara Auten postala prva žena koja je sama preveslala od Japana do Aljaske trasu dužine 6.034 km. Pistajanjem, nakon 150 dana na moru, na Aleutska ostrva, Aljaska, britanka Sara Auten postala je prva žena koja je sama preveslala od Japana do Aljaske, trasu dužine 6.034 kilometra, u sklopu njenog obilaska sveta biciklom i kajakom. Auten je prva žena koja je sama preveslala Indijski okean 2009. kada je iz Australije stigla na Mauricijus.
Oktobar 2013
04.oktobar 2013.
Umro legendarni vijetnamski general Vo Ngujen Đap, glavni strateg borbe koja je okončana pobedom u Vijetnamskom ratu protiv SAD. (Rođen: Kvang Binj/Francuska Indokina/Vijetnam 25.avgust 1911. - Umro: Hanoj/Vijetnam 04.oktobar 2013.) General s nadimkom "crveni Napoleon" najzaslužniji je bio i za prethodni poraz francuskih kolonijalnih trupa kod Dijen Bijen Fua 1954, što je dovelo do propasti francuske kolonijalne imperije u Indokini. Smatra se jednim od najvećih vojnih stratega 20. veka. Bio je glavni komandant u dva rata: Prvom ratu u Indokini (1946–1954) i ratu u Vijetnamu (1960–1975). Učestvovao je u sledećim istorijski značajnim bitkama: Lang Son (1950); Hoa Binj (1951–1952); Dijen Bijen Fu (1954); Tet ofanziva (1968); Uskršnja ofanziva (1972); i konačno Ho Ši Minov pohod (1975). Takođe je bio novinar i ministar unutrašnjih poslova u Vijetmin vladi predsednika Ho Ši Mina, vojni komandant Vijetmina, komandant Vijetnamske narodne armije i ministar odbrane. Takođe je služio i kao član politbiroa partije Lao Dong. Rođen je u porodici koja je bila strastveni protivnik kolonijalizma. Pohađao je školu zajedno sa Ho Ši Minom i stekao diplomu prava na Univerzitetu u Hanoju. Pridružio se Revolucionarnoj partiji mladog Vijetnama 1926. godine i bio je aktivan u studentskim protestima. Bio je inspiracija mnogim pokretima za nezavisnost širom sveta, posebno u Africi.
1911-2013
102
05.oktobar 2013.
U Tripoliju, Libija, američke specijalne jedinice uhapsile Abu Anas al-Libija, vođu Al Kaide u toj zemlji, za kojim je godinama trajala potraga.
12.oktobar 2013.
Umro srpski (jugoslovenski) tv reditelj Jovan Ristić, autor brojnih emisija, filmova, TV serija i pozorišnih predstava. (1939-2013 -74-) Rođen je 1939. u Beogradu, gde je završio gimanziju a potom i Fakultet dramskih umetnosti. Režirao je oko 2.500 TV emisija, dva filma, pedesetak pozorišnih predstava, spotove i brojne manifestacije. Režirao je: "Sedmoricu mladih", TV serije "Koncert za ludi mladi svet", "Divlje godine", emisije "Povratak džezu", kviz "Malo ja, malo ti", bio je autor "Nedeljnog popodneva".
15.oktobar 2013.
Švajcarska, potpisavši međunarodni sporazum o borbi protiv utaje poreza, ukinula bankarsku tajnost, čime je označen kraj specifične pozicije bankarskih računa u toj zemlji. Švajcarska, koja je dugo bila finansijski raj, nalazila se pod velikim pritiskom do potpisivanja sporazuma i u toj zemlji postoji velika zabrinutost da će taj čin ugroziti integritet i reputaciju njenih finansijskih institucija.
18.oktobar 2013.
Vlasti Etiopije predstavile prvu fazu programa svemirskog istraživanja, otvorivši i najveću istočnoafričku opservatoriju. Program predvodi poznati etiopsko američki fizičar Solomon Bilej a finansira etiopsko-saudijski tajkun Mohamed Alamudi. Osim Etiopije u Africi svemirski program ima i Južna Afrika.
19.oktobar 2013.
Prvi avion Erbas A319 aviokompanije "Er Srbija" (Air Serbia), u pratnji dva aviona Vojske Srbije MIG 29, sleteo na beogradski aerodrom "Nikola Tesla".
20.oktobar 2013.
Umrla Jovanka Budisavljević Broz, potpukovnik JNA, nosilac Partizanske spomenice 1941. godine, supruga predsednika SFRJ Josipa Broza Tita. (Rođena: Pećane, Udbina/Kraljevina SHS/Hrvatska 07.decembar 1924. - Umrla: Beograd/Srbija 20.oktobar 2013.) Potiče iz ugledne ličke porodice Budisavljević. Nakon okupacije Jugoslavije, 1941. primljena je u članstvo Saveza komunističke omladine (SKOJ) i tada je počela da radi za Narodnooslobodilački pokret (NOP). U leto 1942. stupila je partizane, u tada formiranu Prvu ličku žensku četu, koja je potom uključena u sastav Druge ličke brigade. Zajedno sa Šestom ličkom divizijom prošla je ratni put od Like do Drvara, gde je bila politički komesar partizanske bolnice, a potom do Beograda i Sremskog fronta. U toku rata je dva puta ranjavana i odlikovana Ordenom za hrabrost. Krajem 1945. prekomandovana je u Beograd, gde je primila dužnost Titove sekretarice, sa zadatkom da se brine o domaćičkim poslovima u rezidenciji u Užičkoj 15 i Belom dvoru. Nakon Titove operacije 1947. počela je da se zbližava sa njim, nakon čega su otpočeli vezu. Venčali su se 15. aprila 1952. Kao supruga predsednika SFRJ i prva dama, učestvovala je u brojnim međunarodnim posetama, kao i prijemu značajnih ličnosti koje su dolazile u SFRJ. Početkom 1970-ih od strane Titovih saradnika optuživana je da se meša u kadrovska pitanja i priprema „državni udar”. Oštri politički problemi koje je imala sa ljudima iz Titovog okruženja, narušili su njihove bračne odnose, što je dovelo do definitivnog razlaza avgusta 1977. godine. Nakon toga, živela je povučeno u rezidenciji u Užičkoj 15, sve do Titove smrti, maja 1980. kada se prvi put nakon trogodišnje pauze u javnosti pojavila na njegovoj sahrani. Jula 1980. izbačena je iz rezidencije i nasilno preseljena u kuću u Bulevaru mira 75, gde je stavljena u nezvanični „kućni pritvor”. Do kraja života bila je u ekstremnoj povučenosti i retko je davala intervjue. Razbolela se avgusta 2013. nakon čega je primljena u Urgentni centar, gde je preminula. Sahranjena je uz državne počasti u Kući cveća.
1924-2013
88
26.oktobar 2013.
Nacionalna aviokompanija Er Srbija započela rad prvim letom aviona Erbas A 319 sa beogradskog aerodroma "Nikola Tesla" za Abu Dabi.
28.oktobar 2013.
Umro srpski novinar Aleksandar Tijanić. (1949-2013 -63-) Bio je glavni urednik časopisa Intervju, direktor televizije Politika i BK televizije. Od 1994. do 1996. je ministar informisanja u Vladi Srbije. Generalni direktor Radio televizije Srbije bio je od 2004. do smrti.
Umro poljski političar i državnik Tadeuš Mazovjecki, sindikalni aktivista, premijer Poljske, prvi demokratski izabran premijer u postkomunističkim zemljama, izvestilac Komisije za ljudska prava UN u BiH. (1927-2013 -86-)
29.oktobar 2013.
Otvoren železnički tunel ispod Bosforskog moreuza, prva podvodna veza između dva kontinenta, dužine 13,6 kilometara, od čega 1,4 kilometra ispod Bosfora. Građevinski poduhvat, u Ankari nazvan "projekat veka", povezuje evropsku i azijsku stranu Istanbula i koštao je oko tri milijarde evra.
Novembar 2013
12.novembar 2013.
Evropski sud za ljudska prava osudio Tursku zbog bombardovanja dva kurdska sela 1994. godine i ubistva 33 osobe, i naložio plaćanje odštete.
17.novembar 2013.
Umrla britanska književnica Doris Lesing, dobitnica Nobelove nagrade za književnost 2007. godine. (1919-2013 94-) Autor je više od 50 dela s tematikom od politike do naučne fantastike. Njen roman "Zlatna beležnica" iz 1962. smatra se nekom vrstom feminističke "svete knjige".
21.novembar 2013.
Započeli tzv. Evromajdanski protesti u prestonici Ukrajine Kijevu - početak tzv. Evromajdanske obojene revolucije kojom su proevropske snage u Ukrajini podržane od strane Zapada srušile legalno i legitimno izabranu vladu Ukrajine na čelu sa predsednikom Viktorom Janukovičem. Majdanska revolucija, poznata i kao Euromajdan, bila je serija protesta i demonstracija koje su se odvijale u Ukrajini od novembra 2013. do februara 2014. godine. Ovi protesti su započeli kao odgovor na odluku tadašnjeg predsednika Viktora Janukoviča da obustavi pripreme za potpisivanje sporazuma o pridruživanju Evropskoj uniji, što je izazvalo nezadovoljstvo među građanima koji su se zalagali za evropske integracije. Protesti su se održavali na Trgu nezavisnosti (Majdan Nezaležnosti) u Kijevu i brzo su se proširili na druge gradove. Tokom vremena, zahtevi demonstranata su se proširili i uključivali su borbu protiv korupcije, ljudskih prava i vladavine prava. Sukobi između demonstranata i policije su postali sve nasilniji, a u februaru 2014. godine došlo je do krvoprolića kada su snage bezbednosti otvorile vatru na protestante. Majdanska revolucija je dovela do svrgavanja Janukoviča i formiranja nove vlade, ali je takođe izazvala ozbiljnu političku krizu u zemlji, uključujući aneksiju Krima od strane Rusije i sukobe u istočnim delovima Ukrajine. Ovi događaji su imali dugoročne posledice po ukrajinsku politiku, društvo i odnose sa Rusijom i Zapadom.
26.novembar 2013.
Psaltir objavljen 1640. poznat kao Bej knjiga psalama, prodat na Sotbijevoj aukciji, na Menhetnu, za 14,2 miliona dolara, postavši tako aukcijski rekord za štampanu knjigu. Za Bej psaltir se veruje da je prva knjiga odštampana na teritoriji današnjih SAD. Knjigu su u Kembridžu, Masačusets, štampale puritanske vođe Masačusets Bej kolonije 1640. godine. Aukcijski rekord za knjigu drži Da Vinčijev Kodeks, njegova lična beležnica, prodata na Kristijevoj aukciji 1994. za 30,8 miliona dolara.
Decembar 2013
05.decembar 2013.
Umro južnoafrički pravnik i državnik Nelson Rolihlahija Mandela, predsednik Južne Afrike i vođa Afričkog nacionalnog kongresa i borbe protiv aparthejda. (Rođen: Istočni Kejp/Južnoafrička unija/Južnoafrička Republika 18.jul 1918. - Umro: Johanezburg/Južnoafrička Republika 05.decembar 2013.) Rasisitčki režim Južne Afrike ga je 1962. osudio na pet godina, a 1964. na doživotnu robiju. Tokom 27 godina provedenih u zatvoru, postao je simbol otpora protiv aparthejda. Iz zatvora je, posle ogromnog pritiska svetskog javnog mnjenja kao i javnosti Južne Afrike, pušten 1990. Usled sve većeg domaćeg i međunarodnog pritiska, kao i zbog straha od rasnog građanskog rata, predsednik Frederik Vilem de Klerk ga je oslobodio. Mandela i Klerk su uložili napore u pregovore o prekidu aparthejda. Šef države postao je 1994. Kao prvi crni predsednik Južne Afrike, postao je simbol borbe za ljudska prava i pomirenje u zemlji. Rođen je u jednom selu u blizini Umtate (Transkej), u kraljevskoj porodici, koja je pripadale plemenu Tembu. Njegov otac, Henri Mandela, kao podpoglavar bio je član Transkej veća i predsednik Skupštine veća glavnog poglavara Tembua. Bio je član Afričkog nacionalnog kongresa (ANC) i aktivno se borio protiv aparthejda, sistema rasne segregacije koji je vladao u Južnoj Africi. Njegova borba je uključivala organizaciju protesta i međunarodnu kampanju za oslobađanje političkih zatvorenika. Njegova administracija je radila na pomirenju između različitih etničkih grupa i izgradnji nove, demokratske nacije. Mandela je bio kontroverzna ličnost veći deo svog života. Iako su ga desničarski kritičari označili kao komunističkog teroristu, dok su ga krajnji levičari smatrali previše otvorenim za pregovore i pomirenje za pristalicama aparthejda, stekao je međunarodna priznanja za svoje napore. Široko smatran ikonom demokratije i socijalne pravde, dobio je više od 250 priznanja - uključujući Nobelovu nagradu za mir - i postao je predmet kulta ličnosti. U Južnoj Africi gaje duboko poštovanje prema njemu, gde ga često nazivaju njegovim Kosa klanskim imenom, Madiba, što se opisuje kao „Otac nacije”.
1918-2013
95
10.decembar 2013.
Urugvaj postao prva zemlja u svetu koja je potpuno legalizovala proizvodnju kanabisa i njegovu prodaju nakon što je senat izglasao zakonske okvire koji regulišu gajenje i distribuciju kanabisa.
12.decembar 2013.
Separatističke partije u Kataloniji postigle dogovor o održavanju referenduma o nezavisnosti. Vlasti Španije tu inicijativu su odmah odbacile kao protivustavnu i nelegalnu.
13.decembar 2013.
Kairo se našao pod snegom, prvi put nakon 112 godina. Talas hladnoće zahvatio je Bliski istok, pa je snežni pokrivač, koji se ne pamti u tim krajevima, pokrio više zemalja regiona.
14.decembar 2013.
Kineska istraživačka svemirska letelica "Čange-3" uspešno sletela na površinu Meseca, čime je Kina postala prva zemlja kojoj je to uspelo posle 37 godina.
Umro irski pozorišni i filmski glumac Piter O'Tul, kojem su specifičan izgled i majstorska gluma omogućile da nenadmašno tumači uloge senzitivnih i ambivalentnih ličnosti. (1932-2013 -81-) Filmovi: "Lorens od Arabije", "Beket", "Lord Džim", "Zima jednog lava", "Noć generala", Ja Petko", "Doviđenja gospodine Čips", "Vladajuća klasa".
19.decembar 2013.
Umrla srpska (jugoslovenska) pozorišna, filmska i TV glumica Ružica Sokić. (Rođena: Beograd/Kraljevina Jugoslavija/ Srbija 14.decembar 1934. - Umrla: Beograd/Srbija 19.decembar 2013.) Rođena je kao kćerka trgovca i suvlasnika lista „Pravda“, Petra Sokića (1893-1964), i majke Vukosave (umrla 2000), ćerke sveštenika iz Banjaluke. Još kao devojčica učestvovala je u Dečjoj radio-dramskoj grupi Radio-Beograda, a godine 1958. diplomirala je glumu na Akademiji za pozorišnu umetnost u Beogradu. Kraće vreme bila je članica Savremenog pozorišta, ubrzo prelazi u Atelje 212, gde je brojnim ulogama (prvenstveno savremenog i domaćeg repertoara) otkrila i potvrdila dar „rođene glumice“. Glumila je u oko 40 filmova; već za prvu ulogu („Gorki deo reke“, 1965, J. Živanovića) nagrađena je Srebrnom arenom na festivalu u Puli. Najveće uspehe ostvarila je glavnim ulogama pevačice u filmu „Kad budem mrtav i beo“ (Ž. Pavlovića, 1967) i prostodušne uličarke u filmu „Žuta“ (V. Tadej, 1973), za koju je u Puli nagrađena Zlatnom arenom. Veliku popularnost u bivšoj Jugoslaviji donela joj je uloga majke Perside "Side" Pantić u komediji Tesna koža. Upečatljive su ostale i uloge snaje Ruže u Drugoj Žikinoj dinastiji i Veliborke u Srećnim ljudima. Neke od njenih poznijih velikih uloga je uloga Taske, u velikom bioskopskom hitu Zona Zamfirova iz 2002. godine, a istakla se i u seriji Greh njene majke, tumačeći lik kume Anice. Njena sestra je srpska slikarka Ljubica Sokić, a nećak Abdulah Numan, muftija Srbije. Tokom 2010. objavila je knjigu sećanja „Strast za letenjem“. Nakon duže borbe sa Alchajmerovom bolešću, Ružica Sokić je preminula u Beogradu.
1934-2013
79
23.decembar 2013.
Umro ruski (sovjetski) inženjer Mihail Timofejevič Kalašnjikov, konstruktor najbolje automatske puške XX veka AK-47, nazvane "Kalašnjikov" prema njegovom imenu, proizvedene, počev od 1947. u kako se procenjuje, 70 miliona primeraka. (1919-2013 -94-) Automatska puška "Kalašnjikov" u zvaničnoj upotrebi je u više od 100 država sveta. Kalašnjikov je jedini nosilac i priznanja "Heroj Rusije" i (u dva navrata) priznanja "Heroj socijalističkog rada".
29.decembar 2013.
Žena-samoubica, udovica jednog islamskog militanta, izvela teroristički bombaški napad na železničkoj stanici u Volgogradu-poginulo 18 osoba a 44 povređeno.
2013 - 2014
2014
Januar 2014
01.januar 2014.
27.januar 2014.
Haški tribunal osudio pravosnažnom presudom Vlastimira Đorđevića bivšeg načelnika resora javne bezbednosti MUP-a Srbije na 18 godina zatvora. Uhapšen je u Budvi 17. juna 2007. godine i odmah isporučen Haškom tribunalu. Suđenje je počelo januara 2009. Prva presuda doneta je 23. februara 2011. godine, i Đorđević je tada osuđen na 27 godina zatvora. Druga, pravosnažna presuda, doneta je 27. januara 2014. godine i Đorđević je njom osuđen na 18 godina zatvora. Đorđević je nakon rasprave o žalbi na prvostepenu presudu priznao da su na Kosovu počinjeni zločini nad albanskim civilima i on se tom prilikom izvinio žrtvama. Pritom, izjavio je da je za te zločine saznao tek nakon nakon što je u Dunavu kod Tekije nađena hladnjača sa leševima i da se nije usprotivio prikrivanju zločina tajnim pokopavanjem u masovne grobnice.
30.januar 2014.
Bivši predsednik Demokratske stranke i Republike Srbije, Boris Tadić, napustio Demokratsku stranku.
Februar 2014
07.februar 2014.
Otvorene XXII zimske olimpijske igre u Sočiju U Rusiji koje su trajale do 23.februara. Održano je 98 takmičenja u 15 sportova. Soči, grad domaćin, je izabran 4. jula 2007. ispred južnokorejskog grada Pjongčanga i austrijskog Salcburga na 119. zasedanju Međunarodnog olimpijskog komiteta u Gvatemali. Ovo je bio prvi put da Rusija organizuje Zimske olimpijske igre (Sovjetski Savez je prethodno organizovao Letnje olimpijske igre 1980. u Moskvi). Za potrebe Zimskih olimpijskih igara 2014. sagrađeno je ukupno 11 sportskih borilišta.
Veliki protesti širom gradova Federacije Bosne i Hercegovine u kojima je zapaljena zgrada vlade BiH i arhive. Najpre su u Tuzli 4.februara počeli protesti radnika koji su ostali bez posla posle privatizacije eskaliravši u nerede u kojima je povređeno više stotina ljudi, demolirane državne institucije. Protesti su se potom proširili i po drugim gradovima Bosne i Hercegovine.
10.februar 2014.
Umrla američka filmska glumica i diplomata Širli Templ. (1928-2014 -85-) Prvih milion dolara zaradila je pre svoje desete godine. Najveću popularnost je doživela krajem tridesetih godina 20. veka snimajući filmove za studio 20th Century Fox. Tumačila je glavne uloge u 14 kratkih i 43 dugometražna igrana filma. Posle završetka filmske karijere služila je u svojstvu američkog delegata na Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija (1969-70), šefa protokola SAD (1976-77) i ambasadora u Gani (1974-76) i Čehoslovačkoj (1989-92). Godine 1988. objavila je autobiografiju Dete zvezda.
11.februar 2014.
Pri padu alžirskog vojnog aviona Lokid C-130 Herkul poginulo je 77 osoba.
18.februar 2014.
U Kijevu došlo do velikih sukoba između policije i demonstranata u kojima je upetrebljeno i vatreno oružje, što je dovelo do smrti 25 osoba - kulminacija Majdanskih protesta.
20.februar 2014.
U sukobima između policije i demonstranata u Kijevu, koji traju od 18. februara, poginulo je više od 80 osoba.
21.februar 2014.
Nakon potpisivanja sporazuma između vlasti i opozicije, ukrajinski parlament jednoglasno je izglasao povratak na ustav iz 2004. i usvojio zakon kojim se stvaraju preduslovi za puštanje na slobodu Julije Timošenko.
22.februar 2014.
U Kijevu izvršen državni udar i prekršen sporazum potpisan dan ranije između vlasti i opozicije nakon upada nekoliko desetina ekstremnih desničara u Vrhovnu Radu prilikom povlačenja policije, što je dovelo do svrgavanja sa vlasti regularno izabranog predsednika Viktora Janukoviča i postavljanje na to mesto novoizabranog predsednika skupštine Aleksandra Turčinova koji je raspisao vanredne predsedničke izbore za 25. maj. Iz zatvora oslobođena Julija Timošenko.
23.februar 2014.
Započeli protesti na Krimu i pro-Ruskom Jugoistoku Ukrajine protiv nasilnog rušenja regularnih vlasti i predsednika u Kijevu i zabrane upotrebe Ruskog jezika. Istog dana zatvorene XXII zimske olimpijske igre u Sočiju.
26.februar 2014.
Na naredbu ruskog predsednika Vladimira Putina Oružane snage Rusije započele su vojne vežbe na granici sa Ukrajinom.
Na Krimu došlo do masovnih nereda i zauzimanja državnih institucija.
27.februar 2014.
Izabrana nova ukrajinska vlada na čelu sa Arsenijem Jacenjukom. Jacenjuk je predsednik ukrajinske desničarske pronacističke stranke "Narodni front" i optuženik za ratni zločin i učešće u Prvom čečenskom ratu na strani islamskih ekstremista. Bio je ministar ekonomije (2005–2006) i ministar spoljnih poslova u drugoj vladi Janukoviča (2007). U periodu 2007–2008. bio je predsedavajući Vrhovne rade Ukrajine, a od 2014–2016, obavljao je funkciju premijera Ukrajine. Jacenjuk se izjašnjava kao Ukrajinac i kao unijata (član Ukrajinske grkokatoličke crkve). Delom je rumunskog porekla. Jacenjuk je svoj kabinet ministara nazvao "vladom političkih kamikaza". Za vreme svog mandata, vlada suočila sa stvarnim gubitkom Krima i oružanim sukobom na istoku Ukrajine, a za vreme nje je potpisan sporazum o pridruživanju Ukrajine i Evropske unije. Arsenij Jacenjuk je 10. aprila 2016. podneo ostavku na mesto premijera Ukrajine. Vrhovna rada je 14. aprila usvojila rezoluciju o ostavci Jacenjuka i na njegovo mesto imenovala Vladimira Grojsmana. Predsedavanje vladom je pratilo niz kontroverzi, počev od toga da je, i pre nego što je vlada izabrana, pojavio snimak na Jutjubu u kome tadašnja pomoćnik državnog sekretara SAD Viktorija Nuland, saopštava ambasadoru SAD u Ukrajini, kako je Stejt department izabrao Jacenjuka za premijera Ukrajine, do toga da je tužilaštvo izjavilo da vodi krivični postupak protiv Jacenjuka jer je uzeo mito u iznosu od 3 miliona dolara.
Mart 2014
01.mart 2014.
Na zahtev Vladimira Putina, ruski parlament odobrio je upotrebu vojnih snaga na teritoriji Ukrajine.
Vojnici u uniformama bez oznaka preuzeli su kontrolu nad mnogim mestima na Krimu, što su pojedini svetski politički analitičari protumačili kao početak novog Hladnog rata između Rusije i Zapada.
11.mart 2014.
Krimski parlament je usvojio deklaraciju o nezavisnosti Autonomne Republike Krim i grada Sevastopolja.
16-17.mart 2014.
18.mart 2014.
Rusija zvanično pripojila Krim.
Uhapšeni odbegli narko-bos Darko Šarić, protiv koga je u Srbiji podignuta optužnica prebačen u Crnu Goru. Početkom 2014. godine Šarića je locirala srpska tajna služba BIA u Južnoj Americi i uhapsila u zajedničkoj operaciji srpske i crnogorske policije nakon što je za njim tražena međunarodna poternica. Doveden je u Crnu Goru 18. marta, i na kraju u srpsku prestonicu Beograd, gde će mu biti suđeno.
19.mart 2014.
Vojislav Koštunica podneo neopozivu ostavku na funkciju predsednika Demokratske stranke Srbije.
21.mart 2014.
28.mart 2014.
Severnoatlantski savet je izabrao bivšeg premijera Norveške Jensa Stoltenberga za novog generalnog sekretara NATO pakta.